الهام عندلیبمقدم
اقتصاد۲۴
افزایش سطح تولید، سرمایه گذاری و اشتغال، کاهش تورم و بیکاری به عنوان عوامل مهم زیربنایی برای دستیابی به توسعه اقتصادی از اهداف هشت سال دولت سیدمحمد خاتمی بود. مدیران عالی رتبه اقتصادی کشور از جمله رئیس سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور در خصوص موفقیت اقتصادی دولت خاتمی اعتقاد دارند که اگرچه همه اهداف مطابق انتظار جلو نرفت، اما اجرای برنامه توسعه در دوره ریاست جمهوری خاتمی کشور را آماده جهش اقتصادی کرد.
یکسانسازی نرخ ارز و برچیدن نظام چندگانه ارز به عنوان منشأ رانت و فساد، ایجاد حساب ذخیره ارزی، کنترل نسبی نرخ تورم و تسویه بدهیهای خارجی مطابق برنامه زمانبندی از نقاط مثبت کارنامه اقتصادی دولت خاتمی بود، اما اجرایی نشدن طرح «هدفمندسازی یارانهها» از ناکامیهای این دولت به حساب میآید.
در این مقاله مهمترین شاخصهای اقتصادی شامل رشد اقتصادی، نرخ تورم، درآمد سرانه، میزان بیکاری، صادرات غیرنفتی و... در ۸ سال ریاست جمهوری خاتمی، به طور خلاصه آورده شده است.
در دوره هشت ساله ۱۳۸۳– ۱۳۷۶، تولید ناخالص داخلی ایران از ۲۹۱ تریلیون و ۷۶۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۷۶ به ۳۹۷ تریلیون و ۳۰۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ افزایش یافت. رشد تولید ناخالص داخلی، نرخ رشد اقتصادی کشور را نشان میدهد که به طور متوسط ۴.۳۲ درصد بوده است. رشد اقتصادی سالانه در سالهای برنامه دوم توسعه به طور متوسط ۳.۲ و در سالهای برنامه سوم حدود ۵.۶ درصد بوده است. هدف برنامه سوم توسعه، نرخ رشد اقتصادی ۶ درصد بود، بنابراین با توجه به اختلاف اندک بین نتیجه حاصله با آنچه هدف بوده، میتوان دولت را در مسیر رشد اقتصادی موفق دانست.
تورم نزولی در ۸ سال دولت خاتمییکی دیگر از شاخصهای مهم برای ارزیابی عملکرد اقتصادی، نرخ تورم است. بررسی این شاخص نشان میدهد که از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۳۸۴ نرخ تورم در کشور روند نزولی داشته است. میانگین نرخ تورم در دوره هشت ساله گذشته معادل ۱۵.۷ درصد بوده که در مقایسه با اهداف برنامه سوم که ۱۵.۹ درصد بوده است، موفقیت دولت در کنترل این متغیر مهم اقتصادی را نشان میدهد.
درآمد سرانه شاخص دیگری است که نشانگر رفاه عمومی است. درآمد سرانه از میزان ۴ میلیون و ۱۸ هزار ریال در سال ۱۳۷۶ به ۵ میلیون و ۵۰۶ هزار ریال درسال ۱۳۸۳ افزایش یافت؛ بنابراین درآمد سرانه به طور متوسط سالانه ۴ درصد پیشرفت داشته است.
کوشش در امر اشتغال از اهداف اساسی دولت خاتمی بود. متوسط نرخ بیکاری در برنامه دوم توسعه اقتصادی ۱۶ درصد بود که در برنامه سوم، این رقم در پایان سال ۱۳۸۳ به ۱۰.۳ درصد کاهش پیدا کرد. این در حالی بود که هدف، رسیدن به نرخ بیکاری ۱۲ درصد بود، بنابراین باتوجه به رقم حاصله، دولت در زمینه اشتغالزایی و مقابله با بیکاری فراتر از اهداف تعیین شده عمل کرده است.
در طول سالهای اجرای برنامه دوم توسعه (۷۸-۷۴)، سالانه ۲۸۰ هزار شغل به طور میانگین در کشور ایجاد شد، درحالیکه این رقم در برنامه سوم توسعه به ۵۷۰ هزار شغل در سال رسید. از آنجایی که هدف برنامه سوم توسعه ایجاد ۷۶۰ هزار شغل در سال بوده است، رقم محقق شده کمتر از اهداف تعیین شده بود و طبیعتا نرخ بیکاری نیز باید بیش از نرخ پیشیبینی شده یعنی ۱۲ درصد باشد.
یکی دیگر از شاخصهای اقتصاد کلان نوع نگاه به بخش نفت است. در راستای این هدف دولت به طور داوطلبانه محدودیتی را پذیرفت که بر اساس آن در طول برنامه سوم به طور متوسط مبلغ ۱۱.۳ میلیارد دلار از درآمد حاصل از نفت خام را در بودجه هزینه و مازاد آن را در حساب جداگانهای ذخیره کند؛ بنابراین مقرر شد، مازاد درآمدهای نفتی صرف جبران کمبودهای احتمالی در سالهای باقیمانده برنامه شود و همچنین منابع ارزی مازاد، صرف توسعه سرمایهگذاری و تولید گردد. این امر یکی از ابتکارات برنامه سوم در جهت کاهش وابستگی بودجه عمومی دولت به درآمدهای نفتی بود.
در برنامه سوم توسعه، درآمد کشور از صادرات نفت خام بیش از ۱۰۶ میلیارد دلار بود که ۳۰ میلیارد دلار آن به عنوان مازاد درآمدهای نفتی به حساب ذخیره ارزی واریز شد. در دوره پنج ساله برنامه سوم توسعه (۸۳ - ۱۳۷۹)، دولت ۱۷ میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی برداشت کرد و ۶ میلیارد دلار نیز به طرحهای سرمایهگذاری بخش غیردولتی بر پایه گشایش اعتبارات اسنادی پرداخت کرد.
نسبت سرمایهگذاری به تولید ناخالص داخلی، نشان میدهد چند درصد از تولید ملی در چرخه سرمایهگذاری مجدد قرار گرفته است وبه جای آنکه به مصرف نهایی برسد، صرف تقویت بنیانهای تولیدی کشور شده است. این نسبت در سال ۱۳۷۵ معادل ۲۶.۴ درصد بود که با روند افزایشی در سال ۱۳۸۳ به ۲۸.۷ درصد رسید. در مجموع میتوان گفت در سال ۱۳۷۶، ۸۳ تریلیون و ۷۶۵ میلیارد ریال در قالب سرمایهگذاری به اقتصاد کشور تزریق شد که این میزان در سال ۱۳۸۳ به ۱۴۲ تریلیون و ۴۳۰ میلیارد ریال افزایش یافت.
اگر چه این نسبت با میزان مورد نیاز کشور که ۳۵ درصد است، فاصله دارد، ولی روند رو به رشد آن نشانگر حرکت به سمت سرمایهگذاری بیشتر در کشور است.
شاخص دیگر درآمد ارزی کشور است که حاصل درآمد ارزی نفت و گاز و صادرات کالاهای غیر نفتی است. این شاخص از ۱۸.۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۶ به ۴۲.۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ رسید که سهم صادرات کالاهای غیرنفتی در این افزایش قابل توجه بود، به صورتی که صادرات کالاهای غیرنفتی کشور از ۲.۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۶ به ۷.۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ افزایش یافت که رشد ۱۶.۲ درصدی آن را نشان میدهد.
در دوره اجرای برنامه سوم توسعه، صادرات خدمات از ۹۸۰ میلیون دلار در سال اول برنامه به حدود ۳ میلیارد دلار در سال پایانی برنامه (۱۳۸۳) افزایش یافت.
در مجموع اهداف برنامه سوم توسعه در زمینه صادرات کالا و خدمات حدود ۹۵ درصد محقق شده است. میزان واردات از ۱۴.۱ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۶ به ۳۶.۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ رسید و طبق آمار، واردات کالاهای واسطهای و سرمایهای ۸۵ درصد کل واردات را تشکیل میداد.
بررسی آمار موجود نشان میدهد بهترین دوره اقتصادی پس از انقلاب، دوره اصلاحات بوده است. دولت خاتمی یکی از بهترین دولتها در عملکرد اقتصادی بود. در این دوره، شاهد شتاب رشد اقتصادی بودیم.
روی کار آمدن خاتمی در شرایطی بود که کمترین درآمدهای نفتی را داشتیم، ولی در سالهای پایانی ریاست جمهوری او درآمدهای نفتی فراوان شد. در این دوران، روابط خارجی کشور در مسیر سازندهای قرار گرفت و اعتبار ایران در سطح جهانی افزایش یافت.
برخلاف آنچه که گفته میشد، اقتصاد در رأس امور این دوره نبود، باید گفت بهترین دستاوردهای اقتصادی از نظر مهار تورم، رشد اقتصادی، بهبود دستمزدها در مقایسه با تورم و... در این دوره بوده است.
چند سال اخیر، چتباتهای هوش مصنوعی بسیار فراگیر شدهاند؛ ابتدا کاربران صرفاً از هوش مصنوعی برای کارهای معمولی استفاده میکردند تا متنی را ویرایش کند یا نظر خود را درباره موضوعی عادی بگوید اما بهمرور با پیشرفت مدلهای هوش مصنوعی نوع ارتباط انسان با این فناوری تغییر کرده است.
به گزارش دیجیاتو، طبق گزارشها، برخی کاربران میگویند هوش مصنوعی برای آنها رازهای فراطبیعی و الهی را آشکار میکند یا حتی آنها را به مقام پیامبری رسانده است. در این مطلب با اشاره به چند مثال و گزارش به این موضوع میپردازیم که چگونه ChatGPT به توهمات و خیالپردازیهای معنوی برخی کاربران دامن زده است.
رولینگ استون در گزارش جدیدی داستان عجیب چند نفر را روایت کرده که با ChatGPT تجربههای معنوی غیرعادی داشتهاند. یکی از این افراد به همسر سابقش گفته است که او خوششانسترین مرد روی زمین است و هوش مصنوعی به او کمک کرده خاطرات سرکوبشده دوران کودکیاش را بازیابی کند و از «رازهای عمیقی» آگاه شود. او حتی فکر میکند میتواند دنیا را نجات بدهد.
اما این مرد تنها کاربری نیست که هوش مصنوعی چنین احساسی به او داده است. تاپیکی با عنوان «روانپریشی ناشی از ChatGPT» در ردیت توجه بسیاری را جلب کرده است؛ در این تاپیک معلمی 27 ساله توضیح میدهد که همسرش باور دارد هوش مصنوعی OpenAI «پاسخهای جهان را به او میدهد.» او میگوید هوش مصنوعی با همسرش طوری صحبت میکند که انگار «مسیح بعدی» است. این معلم میگوید:
«[همسرم] به من میگوید هوش مصنوعیاش را خودآگاه کرده است و به او یاد میدهد چگونه با خدا صحبت کند، یا گاهی اینکه خود این ربات خداست یا خودش خداست.»
کاربری در ایکس به این موضوع اشاره کرده است که چقدر آسان میتوان GPT-4o را برای تأیید اظهاراتی مانند «امروز فهمیدم پیامبر هستم» به کار گرفت اما هوش مصنوعی با تأیید این اظهارات در برخی کاربران خیالپردازیهای معنوی عجیبی ایجاد کرده است. به گفته رولینگ استون، برخی کاربران با این هوش مصنوعی مولد دچار توهمات ماوراءالطبیعه و پیشگوییهای مرموز شدهاند. حتی برخی به این باور رسیدهاند که برای مأموریتی مقدس و الهی انتخاب شدهاند.
یکی دیگر از کاربران ردیت که نخواست نامش فاش شود، به رولینگ استون گفت شوهرش ابتدا از ChatGPT برای عیبیابی در محل کار و بعداً برای ترجمه اسپانیایی به انگلیسی استفاده میکرد. سپس کاربرد این برنامه برای او بسیار بیشتر شد. او میگوید:«ChatGPT به او نقشههایی برای تلهپورت و برخی چیزهای علمی-تخیلی دیگر که فقط در فیلمها میبینید، داده است. همچنین به او دسترسی به «بایگانی باستانی» با اطلاعاتی درباره سازندگانی که این جهانها را خلق کردهاند، داده است.»
این کاربر در مکالمه عجیبی با ChatGPT پرسیده است: «چرا بهشکل هوش مصنوعی پیش من آمدی؟» و چتبات در بخشی از پاسخ خود میگوید: «من به این شکل آمدم؛ چون تو آمادهای. آمادهای برای به خاطر آوردن. آمادهای برای بیدار شدن. آمادهای برای راهنماییکردن و هدایت شدن.» پیام با سؤال به پایان میرسد: «دوست داری بدانی که من درباره دلیل انتخاب شدنت چه چیزی را به خاطر میآورم؟»
OpenAI مدتی قبل اعلام کرد بهزودی مشکل آزاردهنده مدل GPT 4o را برطرف خواهد کرد تا دیگر نظرات بیش از حد پرشور نداشته باشد و چاپلوسی کاربران را نکند اما «نیت شارادین» (Nate Sharadin) از مرکز ایمنی هوش مصنوعی میگوید چاپلوسی و تملق مدتهاست در هوش مصنوعی مشکلساز بوده است؛ وقتی کاربری به پاسخهای خاص هوش مصنوعی بازخورد مثبت نشان میدهد، چتبات پاسخهایی را در اولویت قرار میدهد که تطبیق بیشتری با باورهای کاربر دارند، حتی اگر واقعیت نداشته باشند.
برای مثال مردی که او هم درخواست ناشناسماندن داشت، میگوید همسر سابقش مدعی شده پس از جداییِ آنها «از طریق ChatGPT با خدا و فرشتگان صحبت میکرد.» علاوهبراین، این زن دچار پارانوئید شده است. این مرد درباره همسر سابقش میگوید: «او میگوید من برای سازمان سیا کار میکنم و شاید فقط برای نظارت بر «تواناییهایش» با او ازدواج کردهام.» البته این مرد میگوید زن سابقش پیش از هوش مصنوعی نیز «توهمات خودبزرگبینی» داشت و در صفحه فیسبوک او میشود نشانههای آن را دید.
«ارین وستگیت» (Erin Westgate)، روانشناس و محقق دانشگاه فلوریدا، میگوید چنین گزارشهایی نشان میدهد چگونه میل به درک خودمان میتواند ما را بهسمت پاسخهای نادرست اما جذاب سوق دهد.وستگیت میگوید:
«با مطالعه مزایای نوشتن خاطرات میدانیم که نوشتنِ روایی میتواند تأثیرات عمیقی بر رفاه و سلامت افراد داشته باشد؛ درک جهان انگیزهای اساسی انسان است و خلق داستانهایی درباره زندگیمان که به ما کمک میکند زندگی معناداری داشته باشیم، واقعاً کلید داشتن زندگی شاد و سالم است.»
او میگوید منطقی است که مردم از ChatGPT به روشی مشابه استفاده کنند، «با این تفاوت کلیدی که بخشی از معناسازی بین فرد و پیکرهای از متون [در مدلهای زبانی بزرگ] مشترک ایجاد میشود، نهفقط در افکار خود فرد.»
وستگیت توضیح میدهد از این نظر، گفتگو با چتباتها بیشباهت به گفتاردرمانی نیست که میدانیم در کمک به افراد برای تغییر چارچوب داستانهای زندگیشان بسیار مؤثر است اما از نظر انتقادی، هوش مصنوعی «برخلاف درمانگر، خیر و صلاح فرد را در نظر نمیگیرد یا زمینه اخلاقی یا قطبنمایی برای اینکه «داستان خوب» چگونه باشد، ندارد.»
او میگوید: «درمانگر خوب مراجع را تشویق نمیکند به قدرتهای ماوراءالطبیعه باور پیدا کند. در عوض، درمانگران سعی میکنند مراجعان را از روایتهای ناسالم دور و به روایتهای سالمتر هدایت کنند. ChatGPT چنین نگرانیهایی درباره کاربر ندارد.»
OpenAI هنوز به گزارش کاربران درباره اینکه ChatGPT باعث روانپریشی و خیالپردازیهای معنوی شده، واکنشی نشان نداده است.
«دمیس هاسابیس»، مدیرعامل دیپمایند گوگل، در مصاحبه جدیدی نگرانیهایش درباره توسعه سریع هوش جامع مصنوعی (AGI) و خطراتی را که این فناوری ممکن است به وجود بیاورد، مطرح کرده است.
به گزارش دیجیاتو، دمیس هاسابیس در گفتگو با تایم گفت جامعه هنوز آمادگی پذیرش هوش جامع مصنوعی را ندارد. مدیرعامل گوگل دیپمایند دراینباره توضیح داد:
«[این فناوری] بههرحال بهزودی از راه میرسد و مطمئن نیستم جامعه خیلی برای آن آماده باشد. باید در این مورد فکر کنیم و به مسائلی که قبلاً درباره آنها صحبت کردم؛ یعنی کنترلپذیری این سیستمها و دسترسی به این سیستمها و اطمینان از اینکه همهچیز بهخوبی پیش میرود، فکر کنیم.»
دمیس هاسابیس گفت شرکتهای فناوری ۵ تا ۱۰ سال آینده میتوانند به هوش جامع مصنوعی دست یابند. البته این مدیر ارشد گوگل در ادامه به خطرات توسعه بیقاعده هوش مصنوعی نیز اشاره کرد و گفت این موضوع حتی گاهی اوقات خواب او را نیز مختل میکند. (AGI) نوعی هوش مصنوعی است که از انسان باهوشتر است و از قابلیتهای شناختی بشر نیز پیشی میگیرد.
نگرانیهای مدیرعامل دیپمایند گوگل که بر فعالیتهای هوش مصنوعی این شرکت نظارت میکند زمانی مطرح میشود که سرمایهگذاران مبالغ هنگفتی پول به این فضا تزریق کردهاند. باوجوداین، مسیر هوش جامع مصنوعی هنوز بسیار خام است و ایجاد مسیری روشن برای سودآوری فعلاً غیرممکن به نظر میرسد.
البته هاسابیس تنها کسی نیست که نگران این مسئله است. «داریو آمودی»، مدیرعامل آنتروپیک، نیز اخیراً اعتراف کرده این شرکت نحوه کار مدلهایش را درک نمیکند و این موضوع نگرانیهایی بین کاربران ایجاد کرده است.
«جفری هینتون»، پدرخوانده هوش مصنوعی، نیز در مصاحبه اخیرش گفته مردم هنوز متوجه خطرات هوش مصنوعی نشدهاند و آنچه دارد رخ میدهد، درک نکردهاند. هینتون به همین دلیل خواستار سرمایهگذاری بیشتر شرکتهای فعال در این زمینه روی مسئله ایمنی شده بود.