از موج سوم تافلر تا تهدید تراکم جمعیت در سه استان شمالی ایران

از موج سوم تافلر تا تهدید سه استان شمالی ایران

 مهدی لطفی . علم آموز دکتری تخصصی علوم سیاسی سیاستگذاری عمومی

الوین لویس تافلر یکی از مشهور ترین آینده پژوهان تاریخ جهان در کتاب " موج سوم " خویش از سه حرکت عمده در سیر تاریخ تحول زندگی بشری نام می برد که هرکدامشان ، به مثابه یک موج نیرومند، مرحله قبلی را از سر راه برداشته و مرحله جدیدی را در حیات بشری برقرار کرده است.

" موج اول " انقلاب کشاورزی که به مرحله شکارگری پایان داد ، "موج دوم" ، انقلاب صنعتی با مشخصات و مختصاتی که می دانید و " موج سوم " که به اعتقاد تافلر از دهه ۱۹۵۰ آغاز شده و به ورود جامعه صنعتی به عصر فراصنعتی منجر گردیده است.

اما به نظر نگارنده ی این سطور ، تافلر جبر تاریخی را عامل موثر بر " ایجاد تغییر " در سبک زندگی بشر و جوامع بشری می دانست نه " تهدید " یا تهدیدات به وقوع پیوسته یا احتمالی آینده را ، چنانکه او در کتاب موج سوم که در 1980 منتشر شد ، می نویسد :

" در پیشرفت بسوی نظام تولیدی جدید ، توانایی بالقوه ای برای تحول اجتماعی نهفته است که دور نمایی آنچنان هراسناک دارد که کمتر کسی مایل است به معنای واقعی با آن مواجه شود ، زیرا چیزی نمانده که حتی فضای داخلی خانه های مان را هم از بنیان دگرگون سازد.

... این نظام جدید می تواند میلیون ها انسان را از کارخانه و ادارات زندان مانند موج دوم آزاد کند و به ماوای اصلی شان که از ابتدا بدان تعلق داشته اند ، یعنی خانه ، باز گرداند . اگر قرار است چنین چیزی اتفاق افتد ، در اینصورت تمام موسسات و نهاد ها ، از خانواده گرفته تا مدرسه و شرکت ، باید دگرگون شوند ... "

حال چنانکه اینجانب بدان باور دارم ، اگر بپذیریم که " عامل تهدید " می تواند سبک زندگی در جوامع بشری را دستخوش دگرگونی نماید چنانکه کرونا با جهانگیری سریع و قدرتمندش و تبدیل شدن به یک تهدید جهانی توانست شیوه زندگی بشر را طی تنها چند ماه تغییر دهد ، باید عامل تهدید را بیش از پیش جدی بگیریم .

به نظر می آید از جمله تهدیداتی که زین پس جوامع بشری به منظور پیشگیری از آن می باید هوشیارانه آن را مورد رصد و توجه جدی داشته باشند ، خطر زایش یا نوزایی پاندمی هایی ویروسی یا میکروبی نظیر کرونا است و از آن مهمتر و سهمگین تر تهدید وقوع تغییرات گسترده اقلیمی در نتیجه کاهش ذخایر آب شیرین در جهان .

تهدید دوم که مدتی است در ایران ما نیز آغاز شده است و متاسفانه مسئولان امر در حوزه سیاستگذاری هنوز بدان توجهی چندانی نشان نداده اند ، موج مهاجرت به استان های خوش آب و هوای ایران است.

این تهدید بسیار جدی با موج مهاجرت جمعیت کثیری از مردم ایران به چیزی در حدود 8 استان کشور که دارای ذخایر آبی مطمئن و پایدار تری هستند ، آغاز خواهد شد که البته بهتر است بگوییم مدتی هست که آغاز شده است و با در نظر گرفتن داشتن هوای بدون ریزگرد و مطبوع و دمای مناسب نه چندان سرد یا گرم در استان های هدف سکونت جدید ، به صورت ویژه بر سه استان شمالی گیلان ، مازندران و گلستان متمرکز خواهد بود و در نهایت بخش وسیعی از ایران را خالی از سکنه و حدود 8 استان کشور و نقاطی لکه ای در ایران را با انباشت و تراکم جمعیت مواجه خواهد ساخت.

از جمله پیامد های دهشتناک وقوع چنین تهدیدی فارغ از همه چرا و چگونه هایی که باید برای هر کدام شان پاسخی یافت ، فقر غذایی و وابستگی غذایی به خارج از مرز های ایران به دلیل تبدیل زمین های قابل کشت در گام اول سه استان سرسبز شمالی ایران به سکونتگاه خواهد بود.
فقر و وابستگی غذایی ای که همین حالا هم زنگ خطرش با روند رو به رشد و شتابان تبدیل زمین های حاصلخیز و زراعی در 3 استان گیلان ، مازندران و گلستان به سکونتگاه هایی برای غیر بومیان به گوش می رسد اما هنوز در مقام چاره جویی و سیاستگذاری توجه جدی ای بدان نمی شود !

از یاد نبریم که سبز شدن این تعداد سکونتگاه و استراحتگاه در مزارع برنج ، باغات چای و مرکبات ، کوهپایه ها و دشت های حاصلخیز گیلان و مازندران و گلستان پیامد تلخی جز نابودی باریکه سبز موثر در حفظ استقلال غذایی کشور که وظیفه تولید عمده محصولات استراتژیک لبنی و دامی و کشاورزی ایران همچون : برنج ، گندم ، چای ، مرکبات ، بادام زمینی ، زیتون ، فندق ، سیب زمینی و ... را بر عهده دارند ، نخواهد داشت و در نهایت گرسنگی جمعیت ایران و وابستگی غذایی به خارج از مرز های ایران را در پی خواهد داشت.

لذا لازم است مسئولان و متولیان امر در کشور تا دیر نشده فکر چاره باشند و در گام نخست با اجرای بسیار سختگیرانه و نظارت بسیار دقیق نقطه به نقطه بر حسن اجرای قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها علاج واقعه را قبل از وقوع نمایند.

پیام‌های زمستان بی‌برف و گرم

پیام‌های زمستان بی‌برف

میزان گرم‌ترشدن ایران طی نیم‌قرن گذشته، عدد درشت و هولناکی است. سریع‌ترشدن تبخیر دریاچه‌ها و منابع آبی، تخریب خاک و کاهش کیفیت محصولات و از بین رفتن برخی گونه‌های جانوری، تصویری آخرالزمانی از آن چیزی است که انتظارمان را می‌کشد.

روزنامه جام جم نوشت: «زمستان گرم» ترکیب متناقضی است. کنار هم قرارگرفتن این دو واژه، مخالف آن کلیشه ذهنی است که حداقل چند نسل از ما به یاد دارند. زمستان برای این نسل‌ها مترادف با برف و سرما و لباس‌های زمستانی و پناه‌بردن به بخاری و آتش و گرماست و میانه‌ای با حال و روز زمستان امسال ندارد که گرمایش حتی باعث روشن‌شدن کولرها شده‌ است! گرچه روند گرم‌شدن زمستان در چند سال اخیر شدت پیدا کرده اما این موضوع در زمستان امسال بیشتر به چشم آمده و آن‌ طور که کارشناسان این حوزه گفته‌اند بهمن امسال یک رکورد منفی عجیبی هم در این باره از خود به جا گذاشته و یکی از روزهای این ماه به عنوان گرم‌ترین روز زمستان ۳۰ سال اخیر بوده‌ است. اما گرم‌شدن زمستان‌ها چه دلایلی دارد و مهم‌تر این‌ که چه پیامدی برای ما خواهد داشت؟ بر هم خوردن نظام طبیعی روند فصل‌ها تنها برف‌بازی کودکانه ما را به نوستالژی بدل می‌کند یا در شیوه زیستی ما هم تاثیرات سوئی به جا می‌گذارد؟ آن چه مشخص است این‌ که گرمای زمستان امسال یک نشانه است؛ علامتی که نشان می‌دهد از بین رفتن نوستالژی کودکی‌مان با کوتاه‌شدن زمستان‌ها کمترین پیامد ممکن در فهرست عواقب این پدیده است. آن‌ طور که یک اقلیم‌شناس می‌گوید، فهرست این عواقب بسیار طولانی‌تر از دلایل پیدایی این اتفاق است. مدیر کل پیش‌بینی مرکز هواشناسی نیز می‌گوید، میزان گرم‌ترشدن ایران طی نیم‌قرن گذشته، عدد درشت و هولناکی است. سریع‌ترشدن تبخیر دریاچه‌ها و منابع آبی، تخریب خاک و کاهش کیفیت محصولات و از بین رفتن برخی گونه‌های جانوری، تصویری آخرالزمانی از آن چیزی است که انتظارمان را می‌کشد.

دریاچه‌های خشک و زمین ترک خورده

زمستان امسال با برف و باران اندک در حال سپری‌شدن است و آن‌ طور که حالا کارشناسان این حوزه می‌گویند این روند ادامه هم خواهد داشت. مهم این است که حالا با آب‌رفتن زمستان‌ها چه عواقبی در پیش داریم؟ محمد موسوی، اقلیم‌شناس، معتقد است این افزایش دمای زمستانه پیامدهای بسیاری به همراه دارد که یکی از مهم‌ترین آنها کمبود منابع آبی است، آن هم در کشوری مثل ایران که روی کمربند خشکسالی قرار دارد و از دیرباز با مشکل کم‌آبی روبه‌رو بوده‌است. او می‌گوید: «به عنوان نمونه به‌ جز دریاچه ارومیه در حال حاضر ۲۰۰ دریاچه در سراسر دنیا به همین سرنوشت دچار شده‌اند. به این مفهوم که هم دچار تبخیر شدید آب به واسطه افزایش دما شده‌اند و هم در ورودی آب به دریاچه به علت بارش کم مشکل دارند. همه اینها را بگذارید کنار استفاده بیشتر از منابعی همچون آب که دلیلی بر کمبود این منبع مهم است.»

مدیر کل پیش‌بینی مرکز هواشناسی هم باور دارد گرم‌شدن دما در زمستان باعث ذوب بیشتر برف می‌شود و ذوب برف بیشتر به مفهوم ذخیره برفی کمتر برای فصل خشکسالی یعنی بهار و تابستان است. او به ما می‌گوید: «علاوه بر تشدید ذوب، خود برف هم کمتر می‌شود، ضمن این‌ که بارندگی و بارش‌های ما امسال تاکنون کمتر از حد نرمال بوده‌است. بارش کم و دمای بالا باعث افزایش شدت تبخیر از سطح خاک می‌شود و خشک‌تر شدن سطح خاک را رقم می‌زند. همین عامل برای کشاورزی شرایط نامساعدی را پیش می‌آورد.»

پیامدی به نام از بین رفتن ذخیره برفی را در میانه گفته‌های محمد موسوی، اقلیم‌شناس، هم می‌توان یافت. او هم معتقد است با تداوم این شرایط، برف ذوب‌شده از حالت ذخیره منجمد خارج و دسترسی موثرمان در زمان نیاز از بین می‌رود.

او همچنین به پیامدهای بلندمدت این اتفاق اشاره دارد و به ما می‌گوید: «طبیعت در یک شرایط معمولی پیامش را به انسان‌ها می‌رساند. به این مفهوم که وقتی هوا سرد می‌شود گیاهان و برخی گونه‌های جانوری به خواب می‌روند و با گرم‌شدن هوا شکوفایی گیاهان و بیداری این گونه‌ها آغاز می‌شود. اما وقتی این چرخه طبیعی دچار بی‌نظمی می‌شود در نظام زیستی این گونه‌ها و گیاهان هم تاثیر مخربی می‌گذارد؛ چرا که این گونه‌ها با گرم‌شدن به طور غریزی بیدار می‌شوند اما وقتی با یک دوره موقت سرمای شدید رو به رو شوند، این نظام زیستی آسیب می‌بیند و بخش قابل‌ توجهی از گیاهان را از بین می‌برد. اگر هم باعث از بین رفتن کامل آنها نشود کیفیت این محصولات را کاهش می‌دهد.»

زمستانی که آب رفت

روند فصل‌ها تغییر پیدا کرده‌ است. این‌ که در بهار شاهد برف باشیم و در زمستان چشم‌مان به آسمان سیاه شود، برای ذهنیت ما طبیعی نیست. دیگر چهارفصل‌ بودن این سرزمین به رویایی می‌ماند و ترتیب فصل‌ها انگار به هم خورده‌ است. "احد وظیفه" اما معتقد است این تصور اشتباهی است که گمان کنیم حالا شاهد جابه‌جایی فصل‌ها هستیم. او می‌گوید: «باید بگوییم طول تابستان‌های ما افزایش پیدا می‌کند و به دنبال آن زمستان‌های ما کوتاه‌تر می‌شود. در گذشته فصل بارش‌ها تا حدود خرداد ادامه داشت اما خرداد امسال در بسیاری از مناطق دیگر شاهد بارش نبودیم. از سوی دیگر بارندگی‌ها معمولا از مهرماه آغاز می‌شد اما حالا شاهد این هستیم که با گذشت چند ماه از مهر هنوز شاهد بارش‌ها نیستیم. استناد به همان داده‌های ۵۰ساله نشان می‌دهد طول تابستان حدود یک ماه افزایش پیدا کرده و از سه به چهار ماه رسیده و طول زمستان هم حالا از سه به دو ماه رسیده‌است.»

محمد موسوی هم معتقد است زمستان دیگر ماهیت خود را از دست داده‌ است. او ادامه می‌دهد: «یکی از پیش‌فرض‌ها در شرایط کنونی همین است که دیگر زمستان ماهیت خودش را از جهت کاهش دما از دست داده و دیگر تفکیک فصل‌ها به معنای سابق آن مصداق ندارد. اکنون در میانه زمستان هستیم؛ در حالی‌ که دمای هوا در هیچ ساعتی از شب به صفر درجه نرسیده. به همین دلیل است که وقتی در دی و بهمن یک سیستم ابری وارد می‌شود به جای این‌ که شاهد برف باشیم شاهد بارندگی هستیم. بارندگی به جای بارش به مفهوم این است که رطوبت نمی‌تواند به مرحله انجماد برسد و تبدیل به برف شود.»

زمستان داغ

وقتی از زمستان گرم حرف می‌زنیم، از چه می‌گوییم؟ آن چه کارشناسان این حوزه به آن باور دارند این است که به طور کلی زمستان امسال گرم‌تر از حد طبیعی بوده‌ است. به این مفهوم که اگر تغییرات دمایی کشور را از ابتدای سال آبی که اول مهر باشد تا امروز بررسی کنیم، متوجه می‌شویم دمای هوا در پاییز در نیمه‌ غربی کشور بیش از حد نرمال بوده اما در نیمه شرقی این عدد کمتر از حد طبیعی بوده است. برای فهم این موضوع احد وظیفه، مدیر کل پیش‌بینی مرکز هواشناسی معتقد است باید ابتدا سیمای پاییزه دمای هوای کشور را توضیح داد.

مدیر کل پیش‌بینی مرکز هواشناسی می‌گوید: «‌دمای هوا در پهنه غربی کشورمان شامل استان‌هایی مثل ایلام، چهارمحال و بختیاری و کردستان بیشتر از نرمال بوده‌ است. به این مفهوم که دمای پاییزه این پهنه نسبت به دمای میانگین بلندمدت پاییز در این نقاط بیشتر از نرمال بوده اما دمای هوا در نیمه‌ شرقی کشور و استان‌هایی همچون سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در پاییز کمتر از نرمال بوده‌اند. میانگین اعداد در هر دو پهنه کشور اما نشان می‌دهد دمای کشور تفاوت چندانی با وضعیت نرمال ندارد.»

اما وضعیت زمستان حداقل در روزهای پایانی ماه دوم آن به شکل دیگری است؛ شکلی که کارشناسان این حوزه از آن به عنوان یک نشانه یاد می‌کنند.

پیامدهای بی‌نظمی فصلی

در زمستان امسال دمای کشور به طور کلی حدود یک‌درجه بالای مقیاس معمول بود. اما این ماجرا باز در نیمه شرقی کشور تقریبا در شرایط نرمال با گرایش به زیر نرمال بوده، در حالی‌ که در نیمه‌ غربی ایران این عدد بالای نرمال است. احد وظیفه می‌افزاید: «با ورود به ماه بهمن بی‌هنجاری مثبت دما (آنومالی) برجسته‌تر شد و دمای بهمن در مقایسه با بلندمدت حدود ۲.۶درجه سلسیوس بیشتر از نرمال است که این یک عدد قابل‌ توجه‌ است.»

معنای گفته او این است که زمستان امسال در مجموع بیش از ۲.۵درجه گرم‌تر از میانگین دمای زمستان نیم‌قرن گذشته است؛ عددی که هر چند برای مخاطب عام کم به نظر بیاید اما در باور این کارشناسان یک علامت آشکار و البته ناگوار است. ضمن این‌ که این روند نشان از آن دارد که تا پایان سال هم بالاتر از نرمال بودن دما در زمستان را شاهد خواهیم بود. این گزاره به مفهوم این نیست که هوا سرد نخواهد شد اما اگر همواره میانگین بگیریم این دمای هوا به طور متوسط نسبت به آن چه در بلندمدت در زمستان‌ها رخ می‌داده‌ است بالاتر خواهد بود.

محمد موسوی، اقلیم‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه زنجان، معتقد است اتفاقا این بی‌نظمی فصلی باعث بروز روزهای بسیار سرد هم خواهد شد. او به جام‌ جم می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های بی‌نظمی این سیستم موجود روزهایی بسیار بسیار سرد اما موقت در زمستان هم خواهد بود. این یکی از علائم سیستم‌هایی است که دچار نابهنجاری شده‌اند.»

ایران داغ‌تر شده‌ است

اقلیم،‌ تنها آب و هوا نیست اما آب و هوا سنجه مناسبی برای تغییرات اقلیمی است. دلیل گرم‌شدن زمستان‌ها هم همین تغییرات اقلیمی است و تنها محدود به ایران نیست. اما تغییرات اقلیمی یک ترکیب کلی است و به طور مشخص چه دلایلی باعث گرم‌شدن زمستان شده‌ است؟

احد وظیفه معتقد است امسال به طور نسبی بارندگی کمتر بوده‌ است. او می‌گوید: «سیستم‌های باران‌زایی که از غرب حرکت می‌کنند و کل خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می‌دهند و ایجاد بارش می‌کنند، در کشور ما امسال به دلایل مختلف کمتر از حد نرمال بوده است. وقتی سیستم‌های باران‌زا وارد نمی‌شوند یعنی ابری هم در آسمان ظاهر نمی‌شود و به تبع آن ابرناکی کمتر، تابش آفتاب بیشتری به همراه دارد. از سوی دیگر ساختار جو به گونه‌ای بود که نفوذ هوای گرمِ عرض‌های جنوبی بیشتر از حد طبیعی بوده و مجموعه این عوامل سبب شده زمستان امسال گرم‌تر از حد معمول باشد.»

اگر دمای ۵۰سال گذشته را رصد کنیم متوجه می‌شویم بر خلاف نوسان‌هایی در این بازه زمانی همواره حرکات در مسیر گرم‌ترشدن پیش‌ رفته‌ است. بر اساس این داده‌ها می‌توانیم عنوان کنیم در نیم‌قرن گذشته دمای ایران حدود دو درجه افزایش پیدا کرده است. البته که این گزاره تنها محدود به ایران نیست و کشوری مانند سوئیس هم گرم‌تر شده‌است و این نشان می‌دهد تغییر اقلیم یک موضوع جدی است. توجه داشته باشیم دو درجه گرم‌ترشدن در مقیاس‌های تخصصی آن‌ طور که احد وظیفه می‌گوید: «عدد درشتی است و نباید آن را با دمای یک اتاق مقایسه کرد!»

رویای ترسالی یا کابوس خشکسالی؟

اگرچه زمستان گرم امسال را باید به عنوان یک نشانه مهم در تغییرات اقلیمی پیش‌ رو به حساب بیاوریم اما بارندگی‌های دو سال اخیر را هم برخی کارشناسان نشانه‌ای از ورود ایران به دوره ترسالی می‌دانند. البته که این نظر همه کارشناسان این حوزه نیست و بر خلاف این عده برخی معتقدند بارندگی‌های فراتر از نرمال دو سال گذشته نه نشانه‌ای از ورود به ترسالی که به دلیل پیامدهای تغییر اقلیمی است و خوش‌باورانه است فکر کنیم به واسطه این بارندگی‌ها ایران وارد دوره ترسالی شده‌ است. این نوسان‌های بارندگی هم دلیلی بر ادعای این دسته از کارشناسان است. در حالی که سال آبی ۹۷- ۹۶ یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر بوده که سال آبی ۹۸ -۹۷ پربارش‌ترین سال آبی نیم‌قرن اخیر لقب گرفته‌ است.

ورود به ترسالی یا خشکسالی را اگر علامت تغییرات اقلیمی بدانیم، این تغییرات در چه بازه زمانی بررسی می‌شود که بارندگی پیاپی دوساله را نشانه‌ای از آن بدانیم؟ کارشناسان این حوزه معتقدند زمانی که می‌خواهیم تغییرات اقلیمی را بررسی کنیم باید یک دوره زمانی حداقل ۳۰ ساله را در نظر بگیریم. صادق ضیاییان، دبیر مرجع ملی هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم به ایسنا می‌گوید: «در مورد وضعیت بارش‌ها در ایران باید گفت بارش‌های خوب دو سال اخیر نشان‌دهنده پایان خشکسالی‌ها یا ورود به ترسالی نیست. در طول سال‌های اقلیمی گذشته، ما در کشور سال‌های خشک و ترسالی را تجربه کرده‌ایم و بر اساس آن یک میانگین عددی بارش برای ایران در نظر گرفته‌ایم. بنابراین صرف این که بارش‌ها طی دو سال اخیر بیشتر از حد میانگین بوده‌ است نمی‌توان گفت اقلیم ما عوض شده و وارد دوره ترسالی شده‌ایم.»

آیا رصد ۳۰ ساله برای فهم ترسالی یا خشکسالی را می‌توانیم به پیش‌بینی بارش‌های سال آینده تعمیم بدهیم؟ به این مفهوم که اصلا امکان پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها در سال آینده امکان‌پذیر است؟ احد وظیفه می‌گوید، چیزی به نام پیش‌بینی بارش‌ها در سال آینده هیچ استناد علمی ندارد. او می‌گوید: حتی پیش‌بینی‌های فصلی با همه امکانات موجود با ضریب درستی ۶۰ تا ۷۰درصد صورت می‌گیرد و اگر حرفی از وضعیت بارش‌ها در یک‌ سال آینده مطرح باشد، نام آن را نباید پیش‌بینی بگذاریم و تنها به واسطه آمارهای سال‌های گذشته می‌توان آن را «چشم‌انداز» بارش‌ها در سال آینده نامید.»

مریخ‌نورد ناسا بر سطح مریخ فرود آمد (+ فیلم)

تنها چند ساعت تا «۷ دقیقه وحشت»؛ مریخ‌نورد ناسا بر سطح مریخ فرود آمد (+ فیلم)

کاوشگر جدید سازمان فضایی آمریکا روز پنجشنبه پس از گذشت هفت ماه از زمان پرتابش با موفقیت بر روی سطح کره مریخ فرود آمد.

فرود کاوشگر «پشتکار» ساعت ۲۱:۵۵ به وقت اروپای مرکزی (۲۵ دقیقه پس از نیمه شب به وقت تهران) صورت گرفت. البته هنگامی که ناسا فرود کاوشگر «پشتکار» را بر روی کره مریخ تائید کرد با زمان واقعی فرود متفاوت بود. دلیل این امر تاخیری است که در انتقال داده‌ها از مریخ به کره زمین وجود دارد.

به گزارش عصرایران به نقل از یورونیوز، این کاوشگر دقایقی پس از فرود بر روی سطح کره مریخ اولین عکس از محیط اطراف خود را به زمین ارسال کرد.

محل فرود کاوشگر «پشتکار» بر روی سطح مریخ دشوارترین محلی بود که تاکنون برای فرود بر روی این سیاره انتخاب شده است. از لحظات حساس فرود این کاوشگر که هفت دقیقه طول خواهد کشید به عنوان «هفت دقیقه وحشت» نام برده شده بود. کاوشگر «پشتکار» در این بازه زمانی می‌بایست سرعت خود را از ۲۰ هزار کیلومتر در ساعت به صفر برساند.

دانشمندان امیدوارند تا کاوشگر «پشتکار» پس از فرود خود بتواند مشخص کند که آیا حیات هرگز بر روی سطح مریخ وجود داشته است یا خیر. «پشتکار» پیشرفته‌ترین و بزرگترین کاوشگری است که ناسا تاکنون به کره مریخ فرستاده است. این کاوشگر شش چرخ نهمین حضور یک سازه ساخته بشر بر سطح مریخ را رقم زد.

دانلود فیلم

به گفته دانشمندان زمان احتمالی حیات بر روی مریخ به سه تا چهار میلیارد سال پیش بر می‌گردد. در آن زمان آب همچنان بر روی سطح این سیاره روان بوده است.

نزدیک به سه میلیارد دلار خرج ماموریت «پشتکار» شده است. دانشمندان امیدوارند این کاوشگر با جمع آوری سنگ‌هایی از عمق دو متری مریخ بتواند به آن‌ها در بررسی احتمال وجود پیشین حیات بر روی سطح این سیاره کمک کند. این سنگ‌ها قرار است در سال ۲۰۳۱ به کره زمین بازگردانده شود. تنها راه تائید یا رد فرضیه وجود حیات بر روی مریخ بررسی نمونه‌هایی از سنگ‌های مریخ در بهترین آزمایشگاه‌های کره زمین است.

سفر به مریخ با موشک فیزیکدان زن ایرانی

دکتر "فاطیما ابراهیمی" فیزیکدان "آزمایشگاه فیزیک پلاسما پرینستون "(PPPL) آمریکا موشک فیوژن جدیدی را اختراع کرده که می‌تواند انسان‌ها را ۱۰ بار سریع‌تر از پیشران‌های فضایی کنونی به مریخ برساند.

به گزارش ایسنا و به نقل از دیلی‌میل، دکتر فاطیما ابراهیمی یک موشک فیوژن جدید اختراع کرده است که می‌تواند روزی انسان را به مریخ برساند. این دستگاه از میدان‌های مغناطیسی برای شلیک ذرات پلاسما از  پشت موشک استفاده می‌کند و فضاپیما را به فضا می‌فرستد.

استفاده از میدان‌های مغناطیسی به دانشمندان امکان می‌دهد تا میزان رانش را برای یک مأموریت خاص تنظیم کنند و فضانوردان هنگام سفر به جهان‌های دور ، مقدار رانش را تغییر دهند.

اختراع این دانشمند ایرانی همچنین می‌تواند فضانوردان را ۱۰ برابر سریع‌تر از پیشران‌های فضایی فعلی که از میدان‌های الکتریکی برای حرکت ذرات استفاده می‌کنند، به سیاره سرخ ببرد.

ابراهیمی گفت: من مدتی است که در حال بررسی این مفهوم هستم. هنگامی که در سال ۲۰۱۷ روی یک صندلی نشسته بودم و به شباهت‌های اگزوز ماشین با ذرات پرسرعت فکر می کردم این ایده به ذهنم آمد. پلاسما حالت داغ و باردار ماده‌ای است که از الکترون‌های آزاد و هسته های اتمی تشکیل شده و ۹۹ درصد از جهان مرئی را نشان می‌دهد و قادر به تولید مقادیر زیادی انرژی است.

دانشمندان به طور شبانه‌روزی در تلاش برای تولید فیوژن در یک آزمایشگاه با امید به استفاده از قدرت آن برای تولید برق برای موشک‌هایی هستند که در اعماق فضا حرکت می‌کنند.

پیشران‌های فعلی پلاسما که از میدان‌های الکتریکی برای حرکت ذرات استفاده می‌کنند فقط می‌توانند یک ضربه خاص کم یا کم سرعت تولید کنند. اما شبیه سازی‌های رایانه‌ای انجام شده بر روی رایانه‌های آزمایشگاه فیزیک پلاسما پرینستون و مرکز ملی محاسبات علمی تحقیقات انرژی ملی آمریکا نشان داد که مفهوم جدید پیشران پلاسما می‌تواند با سرعت صدها کیلومتر در ثانیه، اگزوز تولید کند و ۱۰ برابر سریع‌تر از پیشران‌های دیگر باشد.

ابراهیمی گفت: سفر به راه دور ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد زیرا ضربه خاص موتورهای موشکی شیمیایی بسیار کم است، بنابراین سرعت گرفتن فضاپیما باید مدتی طول بکشد.

اگرچه استفاده از فیوژن برای تأمین انرژی موشک‌ها مفهوم جدیدی نیست، اما پیشران توسعه داده شده توسط ابراهیمی از سه جهت با دستگاه‌های پیشران کنونی تفاوت دارد.

اولین مورد این است که تغییر قدرت میدان‌های مغناطیسی می‌تواند میزان رانش را کم یا زیاد کند، که این امر باعث مانور بهتر در جهان تاریک فضا می‌شود.

ابراهیمی گفت: با استفاده از آهنرباهای الکتریکی بیشتر و میدان‌های مغناطیسی بیشتر ، می‌توانید یک دکمه را بچرخانید تا سرعت را تنظیم کنید. دوم اینکه پیشران جدید با بیرون راندن ذرات پلاسما و حباب‌های مغناطیسی معروف به پلاسموئیدها، حرکت می‌کند. پلاسموئیدها به پیشرانش نیرو می‌دهند.

با این حال، آخرین تفاوت مفهوم ابراهیمی با مفهوم دیگر این است که او از میدان‌های مغناطیسی برای شلیک ذرات پلاسما از پشت موشک استفاده می‌کند اما دستگاه‌های دیگر  از میدان‌های الکتریکی برای این امر استفاده می‌کنند.

استفاده از میدان‌های مغناطیسی ممکن است یک تغییر دهنده بازی باشد، زیرا به دانشمندان اجازه می‌دهد تا میزان رانش را برای یک ماموریت خاص تنظیم کنند.

ابراهیمی گفت: در حالی که سایر پیشران‌ها به گاز سنگین ساخته شده از اتم‌هایی مانند زنون احتیاج دارند، اما در این مفهوم می‌توانید از هر نوع گازی که می‌خواهید استفاده کنید. دانشمندان ممکن است در بعضی موارد گاز سبک را ترجیح دهند زیرا اتم‌های کوچکتر می‌توانند با سرعت بیشتری حرکت کنند.

انگلیس یک روبات عنکبوتی فضایی به ماه می‌فرستد

انگلیس یک عنکبوت فضایی به ماه می‌فرستد

کاوشگر و ماه‌نورد کوچک انگلیس که "آساگومو"(Asagumo) نام دارد، توسط متخصصان رباتیک شرکت مستقر در لندن موسوم به "اسپیس‌بیت"(Spacebit) طراحی شده و قرار است در سال ۲۰۲۱ به کره ماه فرستاده شود.

به گزارش ایسنا و به نقل از تلگراف، کاوشگر کوچک "آساگومو" قرار است تابستان امسال با همکاری ناسا به سطح ماه برسد.

این اولین باری است که یک کاوشگر انگلیسی به کره ماه می‌رود و مهندسان "اسپیس‌بیت" به جای چرخ در آن از چند پا بهره برده‌اند تا بتواند به خوبی و بدون مشکل از موانع و دست اندازها عبور کند و از راه‌های زیرزمینی موسوم به کانال‌ها یا لوله‌های گدازه بخزد تا ببیند آیا برای انسان قابل سکونت است یا نه.

اکنون بسیاری از کارشناسان بر این باورند که لوله‌های گدازه -محفظه‌هایی مانند تونل در صخره‌ها که میلیاردها سال پیش توسط رودخانه‌های گدازه ایجاد شده است- می‌توانند سرپناه‌های طبیعی را برای انسان در کره ماه فراهم کنند و بنابراین مکان خوبی برای راه‌اندازی اولین مستعمرات انسانی در ماه هستند.

ماه برای فضانوردان یک محیط خشن است، زیرا دما می‌تواند در شب‌ها به بیش از منفی ۱۷۰ درجه سانتیگراد برسد و سطح ماه نیز توسط اشعه خورشید و شهاب سنگ‌های کوچک بمباران می‌شود.

اگرچه بزرگترین لوله‌های گدازه در زمین تنها به عرض ۱۸ متر می‌رسند، اما در ماه می‌توانند چند ۱۰ متر عرض داشته باشند و می‌توانند مهر و موم شوند و با هوای قابل تنفس توسط انسان پر شوند.

سقف سنگی آنها نیز یک محافظ در برابر تشعشعات مضر است و دمای داخل آن تنها منفی ۲۰ تا منفی ۳۰ درجه سانتیگراد است، بنابراین می‌توان آنها را تا حد مطلوبی گرم کرد.

یک تونل کشف شده در منطقه "ماریوس هیلز" حداقل ۱۰۰۰ یارد عرض و طول دارد و می‌تواند شهرهای کوچکی را در خود جای دهد. کارشناسان می‌گویند ممکن است از زمان فعالیت آتشفشانی در ماه، یک شبکه بزرگ زیرزمینی در آن وجود داشته باشد.

"پاولو تاناسیوک" مدیر عامل شرکت "اسپیس‌بیت" می‌گوید: طراحی یک ماه‌نورد دارای پاهای عنکبوتی برای کشف مفید بودن تونل‌های گدازه برای سکونت بسیار مهم است.

وی افزود: برنامه‌هایی برای بازگشت به ماه در آینده وجود دارد و ما مجبور خواهیم بود در جای دیگری زندگی کنیم و یک گزینه می‌تواند این باشد که ورودی تونل‌های گدازه را مهر و موم کرده و از آن به عنوان پناهگاه استفاده کنیم.

وی ادامه داد: ما معتقدیم که این ماه‌نورد در بررسی این موضوع نقش مهمی ایفا خواهد کرد. این کاوشگر در ماه قدم خواهد زد، بنابراین می‌تواند در زمین‌های ناهموار حرکت کند و مناطقی را که به طور معمول نمی‌توان به آنجا رفت، کاوش کند.

وی می‌گوید: اگر بخواهید مسافت‌های طولانی را طی کنید، سوار اتوموبیل خود می‌شوید، اما اگر بخواهید از چیزی بالا بروید قطعا از پاهای خود استفاده می‌کنید. بنابراین، استفاده از پا به جای چرخ در "آساگومو" برای این نوع کاوش مناسب‌تر است.

طراحی ماه‌نوردی که بتواند روی ماه راه برود، دشوار است زیرا سطح آن در یک لایه غلیظ از غبار معروف به "رگولیت" پوشانده شده است که پاهای کاوشگر می‌تواند در آن فرو رفته و گیر کند. ضمن اینکه همانطور که فضانوردان ماموریت "آپولو" کشف کردند، گرد و غبار سطح ماه، شکاف و فضاهای خالی میان قطعات مختلف را پر می‌کند و موجب اخلال در کارایی آنها می‌شود.

"آساگومو" فقط ۳.۹ اینچ (۱۰ سانتی متر) قد دارد، بنابراین باید بتواند به خوبی روی سطح ماه حرکت کند، در غیر این صورت غرق می‌شود. برای حل این مشکل، به چهار پای شبیه به عنکبوت مجهز شده است که حرکت را برای آن آسان کنند.

این کاوشگر همچنین حامل ابزارهایی است که قادر خواهند بود میزان تابش خورشیدی را اندازه‌گیری کنند و در ماموریت‌های آینده ممکن است بتوانند منابع فلزات گرانبها و مواد معدنی را پیش‌بینی کنند.

همچنین "آساگومو" اولین کاوشگری خواهد بود که با وای-فای به فرودگر خود متصل می‌شود، بنابراین نمی‌تواند خیلی از منطقه فرود خود دور شود.

اگر اتصال "آساگومو" با فرودگر خود قطع شود، از فناوری پهپاد داخلی برخوردار است و سعی می‌کند دوباره به سمت فرودگر پرواز کند.

این ماموریت با هزینه پرتاب فقط سه میلیون پوندی می‌تواند برای شرکت‌هایی که به دنبال مکان‌هایی برای تأمین منابع ارزشمند خارج از زمین هستند، جذاب باشد.

"تاناسیوک" می گوید: ما امیدواریم که تونل‌های گدازه را در نزدیکی محل فرود پیدا کنیم، زیرا به دلیل محدودیت وای-فای نمی‌توانیم خیلی دور برویم و سیستم ما نیز دارای یک هوش مصنوعی بسیار پایه است.

وی افزود: اول از همه این یک ماموریت نمایش فناوری است، اما بدیهی است که ما سعی خواهیم کرد بهترین تلاش خود را داشته باشیم و مناطق ممکن را بررسی کنیم و شاید بتوانیم چیز جالبی پیدا کنیم. کاربردهای علمی زیادی برای این کاوشگر وجود دارد، زیرا شما می‌توانید در مورد محیط ماه اطلاعات بیشتری کسب کنید و ما می‌توانیم در آینده کشف کنیم که کدام مناطق ماه قابل استخراج است.

این کاوشگر قرار است اواخر تابستان امسال با همکاری ناسا و همراه با اولین مأموریت قمری تجاری سرویس محموله ناسا (CLPS) که پیش از برنامه "آرتمیس" ارسال می‌شوند، به ماه فرستاده شود.

محل فرود هدف "آساگومو" دره شروتر(Schröter's Valley) در منطقه‌ای موسوم به "اقیانوس طوفان‌ها" است که مسطح، فاقد دهانه و سنگلاخ و دارای نور فراوان خورشید است.

شرکت "اسپیس‌بیت" همچنین امیدوار است که در پایان سال ۲۰۲۱ یک کاوشگر چرخ‌دار نیز به ماه ارسال کند. در مأموریت‌های آینده ممکن است "آساگومو" تا جایی که ممکن است از کاوشگر چرخ‌دار سواری بگیرد و وقتی به مناطقی رسیدند که صعب العبور بود، از آن پیاده شود و به تنهایی به مسیر ادامه دهد.

اگر این ماموریت موفقیت آمیز باشد، می‌تواند برای کشف جهان‌های دورتر مانند مریخ یا قمرهای دیگر نیز به کار گرفته شود.