تهذیب نفس (پاکسازی خویش، خودپاکسازی)

به نام خدا

ویرایش 14020103

در آغاز، این مطلب:

سپس

"تهذیب نفس" به معنای "پاکسازی خویش" یا "خودپاکسازی" است. یعنی کسی با شناخت خویش (خودشناسی) که یک کار پیوسته در درازای زندگی است، به شناخت کمبودها (نقصها) و ناتوانیها (ضعفها)ی خویش، و همچنین آلودگیهای درونی و وجودی خویش می پردازد و سپس همانگونه پیوسته، برای پاک کردن خویش از آلودگیها، و چیرگی بر ناتوانیها و کمبودهای درونی خویش، در روح (روان) و خوی (خُلق) و شخصیت خویش تلاش می کند. همچنین بسیاری وابستگیهای نادرست را می زداید و به وارستگی در رتبه های گوناگون می رسد. این رسیدن به مراتب (پله های) پاکسازی و وارستگی می تواند به موازات، هم در درون یعنی روان، و هم در برون یعنی زندگی مادی عادی پیش برود، چرا که در بسیاری زمانها، همچون آینه، درون از برون، و برون از درون تأثیر می پذیرد.

 مثلاً هرگاه یک مناسبات مالی نادرست در زندگی برقرار می شود و به عبارتی مالی حرام یا شبهه ناک وارد زندگی فرد می شود، تیرگیهای وجودی و درونی برای او و وابستگانش به همراه می آورد و ممکن است کلاً همگی را به راهی نادرست بفرستد. مثلاً هرگاه کسی برپایه رشوه یا آشنایی یا وابستگی خانوادگی یا گروهی (پارتی بازی)، جایگاه یا کار یا شغلی را بدست آورد که برای آن شایستگی (صلاحیت) ندارد؛ در این حالت، هم جای کسی را گرفته است که شایسته بود و بنابراین هم حق او را پایمال کرده است و هم به دلیل نبود شایستگی در آن کار، به آن کار و محیط آسیب می زند و نیازهایش را برآورده نمی کند، بنابراین حق آن کار و جایگاه را و همه کسانی را که آن کار و موضوع به آنها به گونه ای مربوط است و بر آنها تأثیرگذار است را پایمال کرده است. ممکن است بسیار هم احساس رضایت داشته باشد از حقوق و احترام و امکاناتی که از آن جایگاه یا کار یا شغل بدست آورده است، و حتی با اعتقادات (باورهای) خودش، بسیار هم شکرگزار باشد و حتی دست به کارهای خیر نیز بزند و در تصوّرِ خویش، خود را انسانی خوب و صالح و نیکوکار بداند یا نشان دهد، ولی مانند دزدی که از مال دزدی صدقه بدهد و انفاق کند، بخش بزرگ ثوابها را برای صاحبان اصلی مال می فرستد و بخش بزرگ بار گناهان (از جمله غصب حق دیگران) را بر دوش می گیرد و شیطان عملش را و خودش را برایش زینت داده است. این که عالمانِ عامل و صالح، در بدست آوردن مال و موقعیتها، بسیار دقیق، و برای مال حلال گرچه کم باشد، قانع و خشنود و شاکر بوده اند، و از مال و موقعیتهای حرام بسیار پرهیز داشته اند برپایه چنین محاسبات و تفکرات و دانشی است.

بنابراین باید بدانیم که "تهذیب نفس" یک موضوع و امر صرفاً نظری (تئوریک) نیست و در واقعِ امر، یک "چگونه زیستن" است. ترکیبی از دانش و منش و رفتار (گفتار و کردار ) در درازای زندگی است که با فراز و نشیبهای بیرونی و درونی روبرو ست. ولی کسی که به اهمیت آن دانا باشد و بشود، آن را همچون هدفی همیشگی دنبال می کند و راه کمال خویش را در آن و با آن جستجو می کند و می رود.

پس "تهذیب نفس" پیوند دارد با معانی و مفاهیمی که به زمینه های "شناخت" (معرفت) و "انجام کار" (عمل) و "شکل گیری وجودی" مرتبط است. ان شاءالله دراین باره بیشتر خواهیم پرداخت ولی اکنون رجوع به مطالب زیر کمک به گسترش شناخت می کند:

- مجاهده با نفس یا جهاد اکبر

- در فضیلت و وجوب تفکر و تعقل: زیاد عبادت کردن به نماز و روزه بسیار نیست، بلکه به تفکر است

- شناخت لشکریان عقل و جهل در فرمایش امام صادق سلام الله علیه

- حدیث عنوان بصری: دستور العمل امام صادق علیه السلام برای خودسازی

- سخنرانی آیت‌الله میرباقری با موضوع حرکت جوامع ذیل برنامه نبوی - جلسات 1 تا 3

- بیان حکمت بلاها و ابتلاها در پاکسازی نفس در غزل مولوی

- بر بلنداى اهداف نرسد، مگر کسى که دارای تهذیب و مجاهدتها باشد

8231311650