آویشن (در انگلیسی Thymus vulgaris) یکی از شناخته شده‌ترین گیاهان دارویی از تیره نعنا است. آویشن درختچه‌ای کوتاه و پرشاخه است که برگهای نازک و متقابل دارد. دارای گل‌هایی سفید چتری و منفرد است.
در روایات از آن به صعتر یاد شده است.محمد زکریای رازی معتقد است آویشن نفخ شکن، موجب گرمی تن و گوارش خوراک است.[۱] گونه‌های مختلفی از آن در کوهستان‌های ایران بویژه در کوه پایه‌های شهرستان فریدونشهر و همچنین در شهرستان اقلید (با نام آویشن شیرازی (Zataria multiflora) می‌روید. در همدان به آن آزربه و در کوخرد هرمزگان به آن اَوشُه میگویند.در کوههای چهارمحال و بختیاری به خصوص در کوهپایه های کلار و ناغان (اُورشُم) می روید. در جلگه دشتهای میانی استان بوشهر نیز می‌روید و در گویش دشتی بوشهری به آن اُوشِه میگویند، همچنین در استان کردستان واقع در شهرستان بیجارگروس نیز به وفور می‌روید که به زبان محلی کردی گروسی به آن اَزوِه می گونید، این گیاه در نواحی کوهستانی استان سیستان و بلوچستان هم می‌روید و در زبان محلی به نام «ازگند» معروف هست.
آویشن در طب سنتی ایران و اروپا، کاربرد دارویی دارد. این گیاه علفی و معطر، دارای خواص دارویی بسیاری است و از آن در صنایع غذایی (پیتزا، پاستا، ماهی، پنیر، لیکور، ذرت مکزیکی و…)، دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده متنوعی میشود. قسمت‌های دارویی این گیاه، سرشاخه‌های آن و برگ خشک شده آن است. در قرون وسطی در فرانسه، ایتالیا و اسپانیا از آویشن برای درمان سرفه، سوء هاضمه و از بین بردن انگل‌های روده استفاده وسیعی می‌کردند. آویشن خاصیت آنتی باکتریال و ضد قارچ دارد. در بعضی کشورها مثل آمریکا دم کرده آویشن برای آرام کردن ریه و سرفه در مواقع سرماخوردگی، هنوز هم محبوبیت فراوانی دارد.
در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد اسپاسم، رفع تنگی نفس و سرفه و بدگوارشی ودرمان سیاه سرفه، برونشیت، عفونت ریه، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و برای درمان نفخ و گرفتگی‌های عضلانی استفاده میشود.
برای مصرف این گیاه، ۱ تا ۴ گرم پودر خشک گیاه را در یک لیوان آب جوش دم کرده (به مدت ۲۰ دقیقه) بریزید. پس از صاف کردن محلول را شیرین کرده و ۳ بار در روز مصرف شود.
در التهاب حنجره و لوزهها و برای درمان آفت به صورت غرغره کردن استفاده شود. برای این منظور، یک استکان از پودر گیاه را در چهار استکان آب جوش آهسته به مدت ۲۰ دقیقه جوشانیده و پس از صاف کردن، برای شست‌وشوی دهان استفاده شود.
فراورده‌های دارویی گوناگون از این گیاه ساخته شده و به طور گسترده مورد مصرف بیماران قرار می‌گیرد. از فراورده‌هایی که به تأیید «نظارت بر امور دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» رسیده‌است می‌توان «شربت هانی تیم» و «شربت توسیان»، «قطره توسیگل»، «قطره توسیوین»، «قطره تیم آرتا» و «شربت تیمکس» «شربت تیمیان»، «شربت برونکوتیدی» و «شربت برنکوباریج» را نام برد. این فراورده‌ها، همگی ضد سرفه و خلط آور هستند و ایمنی مصرف آنها در دوران شیردهی و بارداری به اثبات نرسیده‌است.
آویشن عامل تصفیه کننده خوبی بوده و در درمان بی‌خوابی و امراض جهاز هاضمه مفید است. اگر ۵ تا ۱۰ گرم اویشن را در یک لیتر آبجوش دم کرده و با کمی عسل به بیماران مبتلا به تنگی نفس و کلیه و مثانه و درد مفاصل و سیاتیک و خونریزیهای رحم و ترشحات غیر طبیعی زنان بدهید در دفع بیماری آنها موثر واقع خواهد شد.
آویشن برای جلوگیری از ریزش مو نیز موثر است. ۲۰ گرم اویشن را در یک لیتر آب جوشانده شود و هرچند روز یک بار به سر مالیده شود. ضمناً در خوردن آویشن نباید زیاده روی کرد زیرا باعث بروز البومین در ادرار میشود.
عرق آویشن (طبیعت گرم) برای تقویت بدن، تقویت معده، رفع ترشی معده، تقویت بینایی، ضد درد و تشنج، رقیق کننده خون، در عفونت‌های ریوی، زکام بی همتاست، برای نقرس و سیاتیک مفید است.
یک استکان دم غلیظ آویشن برای تسکین درد عادت ماهیانه خانم‌ها بسیار موثر است.
آویشن (نام علمی Thymus vulgaris) گیاهی از تیره نعنا است. آویشن درختچه‌ای کوتاه و پرشاخه است که برگهای نازک و روبرو به هم دارد و دارای گل‌هایی سفید یا بنفش است.
در روایات از آن به صعتر یاد شده است. محمد زکریای رازی معتقد بود آویشن نفخ شکن، موجب گرمی تن و گوارش خوراک است.[۱] گونه‌های مختلفی از آن در کوهستان‌های ایران بویژه در کوه پایه‌های شهرستان فریدونشهر و همچنین درشهرستان اقلید (با نام آویشن شیرازی (Zataria multiflora) می‌روید. در آذربایجان بخصوص مناطق کوهستانی سولدوز رویش قابل توجهی دارد و به آن کهلیک اوتو کهلیک = کبک و اوت = گیاه می گویند. در همدان به آن آزربه و درکوخرد هرمزگان به آن اَوشُه میگویند. در کوههای چهارمحال و بختیاری به خصوص در کوهپایه‌های کلار و ناغان (اُورشُم) می‌روید. در جلگه دشتهای میانیاستان بوشهر نیز می‌روید و در گویش دشتی بوشهری به آن اُوشِه میگویند، همچنین در استان کردستان واقع در شهرستان بیجارگروس نیز به می‌روید که به زبان محلی کردی گروسی به آن اَزوِه می گونید، این گیاه در نواحی کوهستانیاستان سیستان و بلوچستان هم می‌روید و در زبان محلی به آن «ازگند» میگویند.
آویشن در طب سنتی ایران و اروپا، کاربرد دارویی دارد. از آویشن در صنایع غذایی (پیتزا، پاستا، ماهی، پنیر، لیکور، ذرت مکزیکی و...)، دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده میشود. قسمت‌های دارویی این گیاه، سرشاخه‌های و برگ آن است. در قرون وسطی دراروپا از آویشن برای درمان سرفه، سوء هاضمه و از بین بردن انگل‌های روده استفاده میشد. آویشن ضد باکتری و ضد قارچ است. دم کرده آویشن برای آرام کردن ریه و رفع سرفه در مواقع سرماخوردگی،توصیه میشود .[۲]
آویشن در طب سنتی[ویرایش]
در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد اسپاسم، رفع تنگی نفس و سرفه و بدگوارشی ودرمان سیاه سرفه، برونشیت،عفونت ریه، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و برای درمان نفخ و گرفتگی‌های عضلانی استفاده میشود.
همچنین آویشن خواص ضد میکروبی و ضدانگلی وضد قارچی دارد و این به خاطر وجود ماده‌ای به نام تیمول است که اگر شما در خوردن ان زیاده روی کنید ممکن است مسموم شوید. آویشن همچنین گرم و خشک و ضد سرفه است. این گیاه فصل بهار در کوههای زاگرس از جمله کوههای فریدونشهر و استان کردستان بخصوص کوههای شهرستان بیجار از جمله (کوه نسار، کوه حمزه عرب، کوه نقاره کوب و منطقه حفاظت شده بیجار) به وفور یافت میشود.
آویشن در طب نوین[ویرایش]
استفاده امروزی و ثابت شده گیاه آویشن برای درمان آسم، سرفههای خشک مکرر، آمفیزم و برونشیت است. چای دم کرده آن را نیز برای درمان عفونت گوش میانی، نفخ و تهوع استفاده می‌کنند، عصاره آویشن حاوی ماده‌ای به نام «تیمول» است که برای بیماری آسم مفید است. حمام آویشن برای مبتلایان به دردهای عضلانی، مفصلی و روماتیسمی مفید است. ضماد آویشن برای نیش و گزیدگی حشرات مؤثر است. در بارداری کاربرداین گیاه ممنوع است اما در دوران شیردهی آزاد است.
آویشن در طب شرقی[ویرایش]
گیاه آویشن از دیر باز در طب شرقی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
برای مصرف این گیاه، ۱ تا ۴ گرم پودر خشک گیاه را در یک لیوان آب جوش دم کرده (به مدت ۲۰ دقیقه) بریزید. پس از صاف کردن محلول را شیرین کرده و ۳ بار در روز مصرف شود.
در التهاب حنجره و لوزهها و برای درمان آفت به صورت غرغره کردن استفاده شود. برای این منظور، یک استکان از پودر گیاه را در چهار استکان آب جوش آهسته به مدت ۲۰ دقیقه جوشانیده و پس از صاف کردن، برای شست‌وشوی دهان استفاده شود.
فراورده‌های دارویی گوناگون از این گیاه ساخته شده و به طور گسترده مورد مصرف بیماران قرار می‌گیرد. از فراورده‌هایی که به تأیید «نظارت بر امور دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» رسیده‌است می‌توان «شربت هانی تیم» و «شربت توسیان»، «قطره توسیگل»، «قطره توسیوین»، «قطره تیم آرتا» و «شربت تیمکس» «شربت تیمیان»، «شربت برونکوتیدی» و «شربت برنکوباریج» را نام برد. این فراورده‌ها، همگی ضد سرفه و خلط آور هستند و ایمنی مصرف آنها در دوران شیردهی و بارداری به اثبات نرسیده‌است.
آویشن عامل تصفیه کننده خوبی بوده و در درمان بی‌خوابی و امراض جهاز هاضمه مفید است. اگر ۵ تا ۱۰ گرم آویشن را در یک لیتر آبجوش دم کرده و با کمی عسل به بیماران مبتلا به تنگی نفس و کلیه و مثانه و درد مفاصل و سیاتیک و خونریزیهای رحم و ترشحات غیر طبیعی زنان بدهید در دفع بیماری آنها مؤثر واقع خواهد شد.
آویشن برای جلوگیری از ریزش مو نیز مؤثر است. ۲۰ گرم آویشن را در یک لیتر آب جوشانده شود و هرچند روز یک بار به سر مالیده شود. ضمناً در خوردن آویشن نباید زیاده روی کرد زیرا باعث بروز آلبومین در ادرار میشود.
درشهرمنوجان می‌روید
عرق آویشن (طبیعت گرم) برای تقویت بدن، تقویت معده، رفع ترشی معده، تقویت بینایی، ضد درد و تشنج، رقیق کننده خون، در عفونت‌های ریوی، زکام بی همتاست، برای نقرس و سیاتیک مفید است.[۳]
در تحقیقی دربارهٔ اثرات گیاهان درمنه، اسطوخودوس و آویشن شیرازی بر روی باکتری‌های Staphylococcus aureus، Pseudomonas aeruginosa و Klebsiella pneumonia را که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، مشاهده شده است که هر ۳ اسانس دارای اثر مهار کننده بر روی باکتری‌های بیماری زا هستند اما اسانس گیاه آویشن شیرازی دارای اثر بهتری در مهار باکتری‌ها نسبت به اسانس گیاهان دیگر داراست.[۴]
بخور آویشن یکی از بهترین راه‌ها برای زیبایی و طراوت پوست بانوان است.[۵]
دم کرده آویشن[ویرایش]
یک استکان دم غلیظ آویشن برای تسکین درد عادت ماهیانه خانم‌ها بسیار مؤثر است.
- زرگری، ع. گیاهان دارویی. تهران:انتشارات دانشگاه تهران
- نوشتاری از بهمن فصیحی، برگرفته از وب‌گاه مغان ارس (برداشت آزاد با ذکر منبع)
- نوشتاری از احمد محمدی برگرفته از اطلاعات خودی
- زبیده خدایی، خدایا چه بخورم؟ (با تقریظ آیت الله محمد آل اسحاق)، چاپ پنجم خرداد ۱۳۸۸، نگاران نور
3- از تبیان
آویشن و خواص مفید آن
مصرف خوراکی آویشن دارای اثر خلط آور و ضد سرفه‌ی خوبی می‌باشد. به همین دلیل محصولات زیاد به ویژه به صورت شربت از آن تهیه شده است.
آویشن گیاهی است علفی، دارای شاخه‌های زیاد و چوبی به ارتفاع تا 30 سانتی متر که در نواحی کوهستانی در بین تخته سنگ و به ویژه در کشورهای اروپایی می‌روید.
ساقه‌های آویشن پوشیده از کرک و برگهای کوچک زیادی است. برگهای آن کوچک، لوزی شکل، نوک تیز و به صورت متقابل، بر روی ساقه قرار دارند. این برگ‌ها به رنگ خاکستری روشن و با بوی بسیار نافذ است و دارای دم برگهای کوچکی نیز می‌باشد.
گل‌ها کوچک، گلی رنگ و یا سفید و به صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار گرفته‌اند.
قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، گل و به ویژه برگهای آن است. این گیاه، به طور محدود و برای تهیه‌ی داروها، در ایران کشت می‌گردد.
تاریخچه:
آویشن باغی نوع کشت شده آویشن وحشی (Thymus serpyllum) است. نام لاتین آویشن وحشی که به عنوان «مادر آویشن» شناخته شده، شاید به دلیل کاربرد سنتی آن برای درمان ناراحتی‌های دوران یائسگی از رشد مارگونه گیاه گرفته شده است.
Pliny آن را به عنوان پادزهر نیش مار و سم جانوران دریایی و همچنین درمان سردرد توصیه می‌کند.
رومیان نیز آویشن را می‌سوزاندند زیرا باور داشتند که دود آن عقرب را دور می‌کند.
منبع جغرافیایی:
این گیاه، بومی قسمت‌های مرکزی و جنوب اروپا، بالکان و قفقاز است. در اروپای مرکزی، شرق آفریقا، هند، ترکیه، مراکش و آمریکای شمالی، در سطوح وسیع کشت می‌گردد. صادرات آن، اکثر از کشورهای اسپانیا، فرانسه، بلغارستان و مجارستان به دیگر نقاط جهان صورت می‌گیرد.
ترکیبات مهم:
مهم‌ترین ترکیب گیاه، اسانس آن است که به میزان 5/2- 1 درصد در برگهای آن وجود دارد. مهم‌ترین اجسام اسانس شامل تیمول و کارواکرول که به ترتیب از 70 – 30 درصد اسانس و 30 – 15 درصد اسانس را تشکیل می‌دهند.
کاربرد دیگر آویشن، مصرف آن به صورت پودر در بعضی ادویه‌جات و ترشی‌هاست، هم چنین به طور مستقیم و یا همراه با دیگر گیاهان، به عنوان بو، مزه و ضد نفخ در صنایع غذایی مصرف زیادی دارد
ترکیبات دیگر شامل لینالول، سیمن، تیمن و آلفا پی نن هستند. این ترکیبات و درصد آنها به شرایط محل کشت، زمان برداشت و سایر شرایط جغرافیایی، بستگی دارد.
اثرات مهم:
مصرف خوراکی آویشن دارای اثر خلط آور و ضد سرفه‌ی خوبی می‌باشد. به همین دلیل محصولات زیاد به ویژه به صورت شربت از آن تهیه شده است. هم چنین در برونشیت، سیاه‌سرفه و نزله‌ها، به خوبی می‌توان از آن استفاده کرد.
خاصیت ضد میکروب تیمول، بسیار قوی و حدود 25 بار از فنل در مورد تعدادی از میکروب‌ها، بیشتر است.
هم چنین در بعضی محصولات موضعی، به عنوان ضد خارش، ضد میکروب، مالشی قرمز کننده و محرک، محلول‌های حمام و محلول‌های غرغره برای کاهش تورم دهان و گلو، مصرف میشود.
کاربرد دیگر آویشن، مصرف آن به صورت پودر در بعضی ادویه‌جات و ترشی‌هاست، هم چنین به طور مستقیم و یا همراه با دیگر گیاهان، به عنوان بو، مزه و ضد نفخ در صنایع غذایی مصرف زیادی دارد.
در طب عوام، اکثراً به خاطر اثرات مسکن، ضد اسپاسم و ضد نفخ، از آن استفاده می‌کنند.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده آویشن باغی:
سقط کننده جنین، آلرژی زا، ضد درد، ضد آلرژی، ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد میکروب، ضد سلولیت، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد ادم، ضد التهاب، ضد موتاژن، ضد اکسیدان، ضد تب، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد قارچ، ضد کرم، ضد احتقان، ضد سرفه، ضد نفخ، ضد زخم داخلی، ضد کرم آسکاریس، قابض، بازکننده و برونش ها، آنتاگونیست کلسیم، معرق، خلط آور، کاهش دهنده‌ی چربی خون، کاهش دهنده‌ی پرفشاری خون، محرک سیستم ایمنی بدن، حشره کش، کاهش دهنده‌ی ترشحات بزاقی، مسکن و محرک.
طریقه و میزان مصرف:
تهیه چای:
بر روی 2 گرم از پودر برگ آویشن، یک لیوان آب جوش ریخته و پس از 15- 10 دقیقه صاف کرده و می‌نوشیم.
داروهایی گیاهی تهیه شده از آویشن، اکثراً به شکل مایع و شربت می‌باشند که با استفاده از راهنمای همراه دارو، باید مصرف شود. هم چنین به صورت تی‌بگ‌های مختلف، که اکثراً حاوی 2 گرم پودر و یا خرد شده‌ی برگ آویشن است، در دسترس قرار می‌گیرد.
خواص دیگر آن، شامل خاصیت ادرار آور، ضد عفونی کننده‌ی مجاری ادرار و ضد کرم است.
عوارض جانبی:
تاکنون در مورد عارضه‌ی جانبی ناشی از مصرف مقادیر خوراکی آویشن یا فرآورده‌های وابسته، گزارشی داده نشده است؛ ولی ممکن است در موارد معدودی، دردهای شکمی را ایجاد نماید و یا باعث گرفتگی موقتی گردد.
نکته‌ی دیگر آن که استفاده‌ی داخلی از تیمول با وجود کولیت، نارسایی قلبی و در زمان حاملگی، توصیه نمی‌گردد.
مقدار مصرف عادی آن برای افراد بالای یک سال، 6- 3 گرم برگ خشک، در یک نوبت و روزی 3- 1 مرتبه تکرار این مقدار می‌باشد.
افراد کمتر از یک سال، 1- 5/0 گرم از گیاه یا معادل آن از فراورده‌های آویشن را روزی چند مرتبه می‌توانند مصرف کنند.
هم چنین، میزان مصرف تنتور آن، 40 قطره تا سه بار در روز از این مقدار برای بزرگ‌سالان و تا یک ششم این مقدار، برای افراد زیر یک سال، مناسب است.
مصرف شربت‌های مختلف، بر حسب دستور کارخانه‌ی سازنده می‌باشد.
افزون بر این، دم کرده‌ی 5 گرم درصد میلی لیتر آب، به عنوان غرغره یا دهان‌شویه و یا مصارف موضعی، توصیه شده است.
مصرف در حاملگی و شیردهی:
گرچه ممکن است مصرف در این دوران، خطراتی در بر نداشته باشد ولی چون مطالعات در این مورد کامل نشده است، لذا بهتر است مصرف با نسخه‌ی پزشک صورت گیرد.
نکات قابل توجه:
1- گیاهانی با نام آویشن پهن، آویشن باریک و آویشن شیرازی که در عطاری‌ها و یا بازار ایران وجود دارد، گیاهانی متفاوت از آویشن بوده ولی به علت شباهت در بعضی ترکیبات و یا شباهت ظاهری، بدین نام‌ها نامیده شده‌اند. راجع به این آویشن‌ها، توضیحات لازم ارائه شده است.
2- گونه‌ی دیگری از آویشن با نام علمی Thymus zygis که شباهت بسیار نزدیکی از نظر ظاهری و ترکیبات، با گونه‌ی اصلی دارد، در بعضی نقاط دنیا به جای آویشن اصلی (Thymus valgaris) مصرف میشود. گونه‌ی مذکور در ایران رویش ندارد.
3- به بعضی از گونه‌های گیاه Thymus در ایران آویشن اطلاق میشود. این گیاه در مناطق زیادی از ایران در شمال، غرب و مرکز از جمله مازندران، گیلان، آذربایجان، زنجان، کردستان، اطراف تهران و اطراف قزوین می‌روید.
4- آویشنی که در اکثر کتب گیاهان دارویی دنیا به عنوان استاندارد و گونه اصلی دارویی نوشته شده است Thymus vulgaris می‌باشد که به طور محدود در ایران کشت می‌گردد و اکثر گیاهانی که تحت نام آویشن در بازارهای ایران عرضه می‌شوند، از نظر جنس و گونه متفاوت می‌باشند ولی در اثرات دارویی مشابهت دارند.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: کتاب گیاهان دارویی و گیاه درمانی – تألیف دکتر محمد حسین صالحی سورمقی
مطالب مرتبط:
کنترل وزن بدن با ادویه‌جات
کدام گیاه برای کدام بیماری؟
گیاهان مفید در سرماخوردگی و آنفلوانزا
ادویه و سبزی‌های معطر مفیدند
