سواد اطلاعاتی چیست و افراد باسواد اطلاعاتی چگونه متولد می‌شوند؟

توسط دکتر مریم نظری

سواد اطلاعاتی شامل پنج مهارت و یک طرز فکر است که قابلیت یادگیری مستقل و تمام‌عمر را در افراد به وجود می‌آورد.

در واقع فرد باسواد اطلاعاتی با برخورداری از این مهارت‌ها و طرز فکر:

• تشخیص می‌دهد کی و چرا به اطلاعات نیاز دارد و می‌تواند نیاز اطلاعاتی خود را به زبانِ منبع‌فهم بیان کند.
• انواع منابع اطلاعات و ابزارهای دستیابی به اطلاعات را می‌شناسد و می‌داند چطور از این ابزارها برای دستیابی به منابع موردنیازش استفاده کند.
• می‌تواند از میان انبوه منابعی که پیدا می‌کند، مرتبط‌ترین و معتبرترین‌ها را گلچین کند.
• و می‌تواند به صورت موثر و اخلاقی از این منابع استفاده کند و نیاز دانشی و مهارتی خود را تامین نماید.

به عبارتی افراد مجهز به سواد اطلاعاتی قادرند در هر موقعیت و در مواجهه با هر مسئله‌ای تشخیص دهند چه دانش و مهارتی کسر دارند و می‌توانند با بهترین منابع این نیاز دانشی و مهارتی خود را تامین کنند و بهترینِ خود شوند.

---

شرط اصلی پرورش افراد باسواد اطلاعاتی

این است که قبل از هر اقدامی، نیاز مخاطب مدنظرتان را عمیق بشناسید تا بتوانید برنامه‌های سواد اطلاعاتی طراحی کنید که مهارت‌ها و طرز فکر موردنیاز را در او ایجاد کند آن هم با زبان و ادبیاتی که او متوجه می‌شود. به عبارتی:

برنامه‌های سواد اطلاعاتی باید به گونه‌ای طراحی شوند که به مخاطبتان کمک کنند در هر شرایطی تشخیص دهد تا ایده‌آلش چه دانش و مهارت‌هایی کم و کسر دارد.

بدین منظور باید قبل از هر چیز اهمیت و کاربردهای اطلاعات را در دل موقعیت و هدف مدنظرش تشریح کنید تا مثلا دریابد که چرا برای حل مسائلم – به عنوان یک هنرمند، یک معلم، یک خانم خانه‌دار … – باید به اطلاعاتی فراتر از پیش‌دانسته‌های خود مراجعه کنم؟ اینکه سواد اطلاعاتی چه کمکی به من می‌کند؟ 

---

برنامه‌‌های سواد اطلاعاتی باید به گونه‌ای طراحی شوند

که چگونه اندیشیدن درباره نیاز اطلاعاتی و منابع اطلاعات را در مخاطبتان ایجاد کنند.

مثلا به این نتیجه برسد که برای رسیدن به نتیجه دلخواهم باید مهارت جدیدی بیاموزم.

به عبارتی باید ذهنیت او درباره اطلاعات و منابع اطلاعات تغییر کند و  به مصادیقی فراتر از مصادیق اطلاعات به مفهوم مرسوم آن یعنی کتاب، مجله و اینترنت بسط یابد.

اینکه منبع اطلاعات می‌تواند تجربه یک دوست یا یک همکار باشد یا تجربه موفق یک سازمان یا یک کسب و کار باشد.

همین طرز فکر، فرصت‌های یادگیری و رشد را به او نشان می‌دهد و او را عاشق یادگیری و رشد می‌کند.

---

برنامه‌‌های سواد اطلاعاتی باید به گونه‌ای طراحی شوند

که متنوع فکر کردن درباره شیوه‌های دستیابی و استفاده از اطلاعات را در مخاطبتان پرورش دهند.

با توجه به اینکه دسترسی، ارزیابی و استفاده از هر نوع منبع اطلاعاتی نیازمند ملاحظات ویژه‌ای است، لازم است تا چگونه اندیشیدن درباره هر یک از این مهارت‌ها با توجه به ماهیت فعالیت‌ها و مسائل گروه هدف به آنها آموزش داده شود.

---

و بالاخره برنامه‌‌های سواد اطلاعاتی باید به گونه‌ای طراحی شوند

که امکان طراحی خدمات مخاطب‌پسند را مهیا نمایند.

براساس فهم عمیقی که از نیاز اطلاعاتی (یا فعالیت‌ها و مسائل) مخاطب و منابع موردنیاز او به دست می‌آورید، می‌توانید خدماتی طراحی کنید که درخور (فیت) نیاز اوست.

---

تنها در این صورت است که برنامه‌های سواد اطلاعاتی تحول ایجاد می‌کنند

یعنی افراد راه‌بلد و هر دم در حالِ یادگیری پرورش می‌دهند

که رشد و بهتر شدن جزو برنامه‌های ثابت آنهاست.

---

در بسته جامع مدرسان سواد اطلاعاتی، پراکتیس و آموزشِ سواد اطلاعاتی را با چنین چشم‌اندازی می‌آموزید.

---

دکتر مریم نظری:

با پرده‌برداری از قابلیت‌های فوق‌العاده کاربردی و فرصت‌آفرین سواد اطلاعاتی:
به اساتید و معلمان کمک می‌کنم کلاس درسشان را مولد و تاثیرگذار کنند و در موضوع تدریسشان مرجع شوند.
--
به مربیان و اساتید درس سواد اطلاعاتی کمک می‌کنم برنامه‌های آموزشی تاثیرگذاری طراحی و عرضه کنند طوری که مخاطبشان راه‌بلد شود.
--
به کارجویان علم اطلاعات کمک می‌کنم با یادگیری و آموزش سواد اطلاعاتی وارد بازارهای بکر آموزش و مشاوره شوند و در حوزه موردعلاقه‌شان مشغول کار شوند.
--
و به کتابدارها و حرفه‌مندان علم اطلاعات کمک می‌کنم با بازبینی و بازچینی کتابخانه‌ و خدماتشان و ارائه آموزش‌های تخصصی و جذاب، انواع کاربران را در رسیدن به اهدافشان یاری رسانند و از این طریق برند نو و متفاوتی از رشته و حرفه کتابداری به مخاطب عرضه کنند.
--

درباره دکتر مریم نظری

مریم نظری دکترای سواد اطلاعاتی از دانشگاه شفیلد انگلستان دارد. به واسطه نوآوری‌هایِ تز دکتری‌اش، پژوهش او چندین جایزه جهانی و دعوت بین‌المللی دریافت کرده، و در نشریات بین‌المللی برتر  منتشر شده است. او از سواد اطلاعاتی به عنوان یک متدولوژی توانمندساز برای راه‌بلد کردن افراد، سازمان‌ها و کسب و کارها و برای مولدسازی پژوهش‌ها و آموزش‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی استفاده می‌کند. اولین کتاب سواد اطلاعاتی و اولین برنامه درسی دانشگاهی سواد اطلاعاتی در ایران، و اولین مدل بافتی سواد اطلاعاتی در جهان از جمله دستاوردهایِ  17 سال پراکتیس او در حوزه سواد اطلاعاتی هستند.