خوش‌بینی یا بدبینی؟ کدامیک؟

خوش‌بین‌ها به اندازه بدبین‌ها ضرر می‌کنند؛ باید واقع‌بین بود! (از رویکرد)

گروه جامعه «رویکرد» - مصطفی آب‌روشن*:

تردیدی وجود ندارد که برای بیشتر افراد، بودن در حالت خوش‌بینی، خوشایند‌تر از بودن در شرایط بدبینی است و از سوی دیگر عقل سلیم به ما می‌گوید که باید هر کاری که می‌توانیم انجام دهیم تا خلق و خوی کنونی خود را بهتر کنیم؛ به عبارتی افراد خوش‌بین بر خلاف افراد بدبین، خلاق‌تر بوده و نسبت به دیگران یاری‌گرتر می‌باشند.

اما آیا خوش‌بین بودن، همیشه یک مزیت است؟ آیا همیشه اثرات مثبتی به بار می‌آورد؟ در واقع شواهد فزاینده حاکی از آن است که خوش‌بین بودن ممکن است مشکلات جدی و عدیده‌ای را به وجود آورد که ارزش واکاوی را دارد.

به نظر می‌رسد که خوش‌بینی تمایل افراد را به کمک به دیگران افزایش می‌دهد؛ این تمایل در پژوهش‌های زیادی به اثبات رسیده است اما روی دیگر سکه این است که وقتی ما خوش‌بین هستیم، در برابر تلاش‌های دیگران برای وادار کردن ما به انجام خواسته‌هایشان مستعدتر هستیم.

به عبارت دیگر، بیشتر مستعد پذیرش نفوذ اجتماعی از سوی افراد هستیم که بر همین اساس باید توجه داشته باشیم، کسانی که می‌خواهند نگرش‌های ما را تغییر دهند، همیشه خیر ما را نمی‌خواهند.

تبلیغاتچی‌ها، فروشندگان و گاهی سیاست‌ورزان می‌خواهند بر ما تاثیر بگذارند و این تاثیر صرفاً به نفع آن‌ها تمام خواهد شد که بر همین اساس از این منظر، خوش‌بینی می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد یعنی باعث شود که تمایل ما به بله گفتن به خواسته‌ها یا دیگر صورت‌های نفوذ از سوی دیگران افزایش یابد و این در حالی است که این الگوی نگرشی یکی از عوامل سوق دادن جوانان به سوی کجروی و اعتیاد می‌باشد.

یکی از اثرات خوش بین‌بودن، تشویق فرد به استفاده از تفکر گمانه‌زنی یعنی اتکاء به راه‌های میان‌بر ذهنی است که تلاش را کم می‌کند؛ به بیان دیگر، انگیزه افراد را برای پردازش کردن اطلاعات کاهش می‌دهد. به طور مثال ارباب رجوع و یا کارکنان سازمان‌ها برای گرفتن امضاء و یا مزایای دریافتی از رئیس مربوطه، وضعیت خلقی او را رصد می‌کنند که بر همین اساس مسئله‌دار‌ترین تدابیر اداری در حالت خوش خلقی مدیر مورد موافقت قرار می‌گیرد.

در واقع خوش‌بینی اتکای افراد را به معلومات عمومی افزایش می‌دهد بدون آنکه ظرفیت افراد را برای پردازش اطلاعات یا انگیزش آن‌ها را برای دقت در امورافزایش دهد؛ به عبارتی بین احساس خوشی و اکتشافی اندیشیدن رابطه معکوسی وجود دارد و این الگوی نگرشی ممکن است تمایل افراد را به فکر کردن در باره دیگران به صورت کلیشه‌ای (به جای فکر کردن بر حسب ویژگی‌های فرد) افزایش دهد.

به عبارتی اکثرقضاوت‌ها و تصمیم‌گیری‌های افراد خوش‌بین دچار نوعی سطحی‌نگری می‌باشد در حالی که توجه دقیق به محتوای اطلاعات می‌تواند منجر به تصمیم‌های بهتری شود؛ خلاصه اینکه خوش‌بینی ممکن است بسیار خوشایند باشد اما از دیدگاه معنی‌یابی از جهان اجتماعی، این حالت همیشه خوشایند نیست.

خوش‌بینی و بدبینی هر دو یک نگرش ذهنی هستند؛ خوش‌بینی یعنی تفسیر وقایع به گونه‌ای که به نتایج دلخواه برسد و بدبینی عکس خوش‌بینی است.

در نزد بسیاری از مردم، خوش‌بینی بهتر از بدبینی است چرا که بدبینی منجر به نگرانی، پریشانی و عدم سلامت می‌شود اما وقعیت این است که هر دو به یک اندازه از واقعیت به دور هستند.

خوش‌بینی منجر به ساده لوحی می‌شود و کسی که در خوش‌بینی مستقر شده است، در مورد حوادثی که ممکن است رخ دهد، تدبیر نخواهد داشت.

بدبینی نیز قدرت عمل را می‌گیرد و بد‌ترین احتمالات را در ذهن مجسم می‌کند که بر همین اساس فرد از فرصت‌هایی که برایش به وجود می‌آید، استفاده نمی‌برد.

باید به این نکته توجه داشت که انسان‌های موفق نه کاملاً خوش‌بین هستند و نه کاملاً بدبین؛ بلکه تعادل صحیحی بین این دو نگرش ایجاد کرده‌اند.

واقع‌بینی، تعادل بین خوش‌بینی و بدبینی است اما واقع‌بینی به یک باره رخ نمی‌دهد؛ برای رسیدن به واقع‌بینی باید بتوان هم از منظر خوش‌بینانه به موضوع نگاه کرد و هم از منظر بدبینانه.

امید و آرزو، انسان را به خوش‌بینی وا می‌دارد و دانش منجر به بدبینی می‌شود اما نکته مهم اینکه در برخورد با یک موضوع در ابتدا باید خوش‌بین بود و به واسطه خوش‌بینی به یک طرح کلی رسید و سپس قبل از اجرای طرح باید از منظر بدبینی نگاه کرد و اشکالات و نواقص را برطرف کرد.

بر همین مبناست که اختراع هواپیما از مظاهر خوش‌بینی و اختراع چتر نجات نیز نتیجه منطقی بدبینی است که بر اساس یک الگوی نگرشی واقع‌بینانه، متبلور شده است.

* عضو انجمن جامعه شناسی ایران

منبع:خوش‌بین‌ها به اندازه بدبین‌ها ضرر می‌کنند؛ باید واقع‌بین بود! (از رویکرد)

************************

توضیح تکمیلی از واحد:  امام علی (ع) گفته ای نزدیک به این مضمون دارند که اگر در شرایط محیطی نامساعد، فردی بیش از آنچه باید باشد خوشبین باشد، خود را در معرض زیان قرار داده است و اگر در شرایط مساعد، بیش از اندازه بدبین باشد نسبت به افراد دیگر نوعی ظلم در بدگمانی و بی اعتمادی خود کرده است. بنابراین نگاه انسان باید به واقعیتهای محیطی باشد، محیط را درست بشناسد و متناسب با آن عمل کند و دید خود را نیز تنظیم کند.

(تکمیل مطلب از واحد)