ترکیه و درگیری نظامی بین آذربایجان و ارمنستان

تمایل اردوغان برای ورود به یک «ماجراجویی» جدید خارجی

درگیری نظامی بین آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ در شرایطی شدت گرفته که برخی می‌پرسند، چرا این اختلاف تاریخی و سی ساله در این بازه زمانی که منطقه درگیر منازعات دیگری است، اتفاق افتاد؟ در این میان، برخی شواهد نشان از دخالت‌های دولت ترکیه و شخص اردوغان در این درگیری دارد؛ دخالت‌هایی که در راستای رقابت‌های منطقه‌ای ترکیه با روسیه و اندیشه‌های خیالی نوعثمانی گری قابل تشریح است.

به گزارش «تابناک»، درگیری و جنگ کوتاه مدت ولی پر هزینه ارمنستان و جمهوری آذربایجان، که در روز شنبه 14 فروردین بر سر یک اختلاف تاریخی سی ساله یعنی مسئله قره باغ شکل گرفت، موج دیگری از نگرانی‌های منطقه‌ای و جهانی را ایجاد کرد؛ هرچند ظاهر این جنگ نشان از دو طرفه بودن آن و نگرانی سایر بازیگران منطقه‌ای از این اختلاف داشت، شواهد و مواضع دولت ترکیه در روزهای اخیر، این گمانه را ایجاد کرد که پشت پرده این درگیری و جنگ منطقه‌ای نیز دولت ترکیه قرار داشته باشد؛ دولتی که در رابطه با دیگر درگیری‌ها و جنگ‌های خاورمیانه نظیر جنگ داخلی عراق و سوریه نیز نقش مخربی داشته است.

در این رابطه می‌توان به مطلب حبیب فوعانی اشاره کرد که در شبکه خبری «روسیا الیوم» به نقل از مطبوعات آذربایجان تأکید کرد، سفر الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان در روز 25 اسفند ماه 1395 به ترکیه و دیدار با دولتمردان این کشور، بدون شک از مهمترین رویدادهای این ماه بود؛ رویدادی که در رابطه با آن پایگاه اینترنتی آذربایجانی «1 نیوز» نیز گزارش داد: «این سفر روح تازه‌ای در شعار علی اف درباره "ملت واحد و دو کشور" دمیده است».

رجب طیب اردوغان نیز در خبری که در پایگاه اینترنتی شبکه تلویزیونی «تی آر تی» منتشر شد، بر حمایت کامل دولت ترکیه از دولت آذربایجان تأکید کرد و در گفت و گوی تلفنی با الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان گفت: «دولت و مردم ترکیه همواره در کنار مردم جمهوری آذربایجان خواهند بود». 

از سوی دیگر در خبری که در خبرگزاری «ترند» جمهوری آذربایجان منتشر شد، محمت علی شاهین، سخنگوی سابق شورای بزرگ ملی ترکیه اعلام کرد: اتحادیه‌های ملی گرای ترکیه در جنگ اخیر به طور کامل پشتیبان دولت جمهوری آذربایجان خواهند بود. محمت علی شاهین با اشغالگر توصیف کردن نیروهای نظامی و سیاسی ارمنستان تأکید کرد که ارمنستان در این جنگ محکوم است و باید منطقه قره باغ را به آذربایجان واگذار کند. خبرگزاری «آسوشیتدپرس» نیز از قول رئیس جمهور ترکیه نوشت اردوغان معتقد است باید تا پیروزی نهایی در این جنگ از جمهوری آذربایجان حمایت کند.

این در حالی است که حسین جابری انصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در همین رابطه گفت: «تشدید درگیری‌ها در منطقه قره باغ میان آذربایجان و ارمنستان موجب نگرانی شدید جمهوری اسلامی ایران است و ایران هر دو همسایه شمالی خود را به خویشتنداری و توقف فوری درگیری دعوت می‌کند». 

در رابطه با دیگر بازیگر مهم منطقه یعنی روسیه نیز باید گفت، بنا به گزارش خبرگزاری «اسپوتنیک»، وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف در رابطه با درگیری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرد: «پیام ما این است که باید هر چه زودتر آتش‌بس برقرار شود و طرفین اوضاع را به سمتی پیش نبرند که حل و فصل مسالمت‌آمیز آن دشوار شود. مناقشه قره باغ راه حل نظامی ندارد و حتماً باید از طریق راه‌های مسالمت‌آمیز حل شود». 

از سوی دیگر، معاون دومای روسیه نیز از دست داشتن «کشوری ثالث» در شعله ور کردن مناقشه قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان خبر داد. سرگئی ژلزنیاک بدون اشاره به نام کشوری به طور تلویحی با انتشار مطلبی در صفحه فیسپبوک خود نوشت: «کاملاً آشکار است که نیرویی به تشدید مناقشه در قره باغ دامن می زند، نیرویی که به جنگ افروزی در خاورمیانه و آسیای مرکزی و قفقاز علاقه مند است». 

معاون دومای روسیه افزود: «جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیازی به این تنش‌ها ندارند. تاریکی کوهستان‌های منطقه کافی است تا یک گروه مسلح آموزش دیده آشنا با منطقه برای ایجاد درگیری اقدامات تحریک آمیز انجام دهد».

واقعیت آن است، در شرایطی که بیشتر بازیگران منطقه‌ای از جمله ایران و روسیه در رابطه با درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان تلاش‌هایی در جهت بازگشت آرامش در دو کشور شروع کردند و اصولاً علاقه‌ای به ایجاد درگیری میان این دو کشور ندارند، دولت ترکیه و شخص رئیس جمهور این کشور بر آتش بر افروخته دامن می‌زنند.

چرایی حمایت‌های علنی و همه جانبه دولت ترکیه از جمهوری آذربایجان در این جنگ دوطرفه موضوعی است که می‌توان آن را از دو بعد بررسی کرد؛

1 ـ رقابت منطقه‌ای ترکیه با روسیه

در این رابطه نخست باید اشاره کرد که روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به منظور ارتقای ظرفیت‌ها و متحد نگه داشتن کشورهای عضو سابق اتحاد به تشکیل سازمان پیمان امنیت جمعی اقدام کرد. در این سازمان، کشورهای نظیر ارمنستان، بلاروس، تاجیکستان، قرقیزستان و... عضویت دارند که در تأمین امنیت به ویژه در بزنگاه‌ها و حملات خارجی همواره چشم امید فراوانی به روسیه دارند.

از همین روی، رهبران این پیمان و روسیه بارها در رابطه با بحران قره باغ تأکید کرده‌اند که مخالف هر گونه اقدام نظامی برای حل و فصل مناقشه قره باغ هستند و مقامات سیاسی ارمنستان نیز بارها اعلام کرده‌اند که با توجه به عضویت در این سازمان، به واکنش مناسب و حمایت متحدانشان در این سازمان در مواقع اضطراری امیدوارند.

بنا بر آنچه آمد، به نظر می‌رسد دولت ترکیه پس از آغاز درگیری‌های علنی و جدی با روسیه در ماجرای بحران عراق و سوریه که با سرنگون کردن جنگنده روسی دامنه دار شد، این بار نیز قصد دارد جبهه جدیدی را علیه روسیه باز کند و در حیات خلوت روسیه به رقابت با این کشور بپردازد.

2- تداوم اندیشه نوعثمانی گری اردوغان

رئیس جمهور ترکیه بارها در اظهاراتی عجیب به تاریخچه امپراتوری عثمانی اشاره کرده و از علایق خود برای احیای آن دوران پرده برداشته است. برای مثال، پایگاه اینترنتی آذربایجانی «1 نیوز» در مطلبی به این موضوع پرداخت و به با اشاره به علایق عثمانی گری اردوغان نوشت که اردوغان گفته است: «مساجد ما پادگان‌های ماست، گنبدهای ما کلاه خود ماست، گلدسته‌های ما نیزه‌های ماست، نمازگزاران ما، سربازان ما هستند، این ارتش مقدس از دین ما حفاظت می‌کند».

بر همین مبنا می‌توان یکی دیگر از دلایل حمایت‌های یکجانبه و تنش زای دولت ترکیه در رابطه با جنگ میان آذربایجان و ارمنستان را مسأله نوعثمانی گری و علایق خیالی و تاریخی اردوغان دانست.

با این تفاسیر، به نظر می‌رسد، رئیس جمهور ترکیه بدون توجه به آثار و عواقب حمایت‌های آشکار و دنباله دار خود از گروه‌های تروریستی عراق و سوریه که باعث کشته و آواره شدن میلیون‌ها انسان بی گناه شد، این بار نیز در راستای ارضای علایق شخصی خود جان انسان‌های بی گناه دیگری را به خطر انداخته است.

گفتنی است، منازعات و اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر مسأله قره باغ از سال 1988 آغاز شده و به عبارتی، تاریخی سی ساله دارد که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال این دو کشور حل نشده مانده و بهترین راهکار در این زمینه برای حل اختلاف، ارجاع مسأله به مجامع بین المللی و گفت و گوهای دو طرفه است.