واحد مشترک کمکی پژوهش و مهندسی «هوش یار-تواندار» (HT-CSURE)

Hooshyar-Tavandar Common Subsidiary Unit for Research & Engineering

واحد مشترک کمکی پژوهش و مهندسی «هوش یار-تواندار» (HT-CSURE)

Hooshyar-Tavandar Common Subsidiary Unit for Research & Engineering

آموزش پرورش ماهی

● رشد ماهیها : رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند ، زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست .
ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست ، بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است .
تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین میشود ، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید می شود . انرژی خورشید به وسیله گیاهانی که برای ساختن کربوئیدرات ها، انرژی مصرف می نمایند، به غذا تبدیل می گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیت های خود مورد استفاده قرار می دهند ، بنابراین گیاهان بعنوان تولیدکنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده اند ، که این مواد به صور دیگر تبدیل می گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می گیرد. در زیر بطور فشرده نیازهای غذایی ماهیان مورد اشاره قرار می گیرد.
ترکیبات معدنی ماهـیان از مـواد مـعدنی بیشماری استفاده می نمایند که عناصر ذیل ضرورت بیشتری برای آنان دارد که عبارتند از : کلسیم ، فسفر ، سدیم ، مولیبدن ، کلر، منیزیم، آهن، سلینیوم، ید، منگنز، مس، کبالت و روی که عوامل یاد شده از طریق محصولات جنبی کشتارگاهها همچون پودر ماهی در اختیار ماهیان قرار می گیرد.
● ترکیبات آلی که خود شامل مواد زیر هستند:
▪ پروتئین ها
پروتئین ها ترکیبات آلی پیچیده ای هستند که از واحدهای اسید آمینه ساخته شده اند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می سوزند. منابع گیاهی و غالباً حیوانی در تأمین پروتئین مصرفی ، در جیره غذایی مصرفی ، تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان گنجانده می شود.
▪ چربیها
این مواد از واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب تشکیل می شوند . اطلاعات در مورد جزئیات نیاز ماهی به چربی در دست نیست، لذا در غذاهای ویژه مصنوعی اهمیتشان در درجه دوم قرار دارد. ئیدرات های
▪ کربن
این مواد شامل گروه وسیعی از مواد شامل قندها، نشاسته ها و سلولز هستند، ساده ترین ئیدرات های کربن، قندها و پیچیده ترین آنها پلی ساکاریدها است . این مواد غالباً در تغذیه مصنوعی ماهیانی به کار می رود که از طریق آنزیم آمیلاز، قادر به بهره وری از محصولات گیاهی هستند. ویتامینها : برای سلامت ماهی ضروری و شامل دو دسته اند
● محلول در آب که شامل موارد زیر هستند:
الف) تیامین که در غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیرترش (Yeast) و بافت حیوانی یافت می شود و کمبود آن باعث کمی رشد و تشنج ها است.
ب) پیریدوکسین، که در خمیر ترش، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خونی ماهی را به دنبال دارد.
ج) اسید اسکوربیک که در سبزیجات و بافت حیوانی موجود و کمبود آن باعث خونریزی بافتها می شود.
محلـول در چربی که خود شامـل ویتامین های A-D- KوE می باشد الف) ویتامین A در روغن ماهی موجود و از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی تأمین می شود. ب) ویتامینD از طریـق تأثیر نور ماوراء بنفـش در پوست ماهی ساخته می شود و کمبود آن اختلال در فرآیند استخوان سازی را باعث می شود. ج) ویتامین E و K در بافت گیاهی و سبزیجات موجود و کمبود آنان باعث کم خونی و اختلال در انعقاد خون می گردد.
عوامل زیر نیز در رشد ماهیان آب شیرین از اهمیت برخوردارند : چه در آب شیرین و چه شور ماهی بدلیل خونسرد بودن ، میزان فعالیت بدنش با افزایش حرارت بسرعت زیاد می شود، لذا هرچه درجه حرارت بیشتر، انرژی بیشتری مورد نیاز ماهی است . بطور معمول در نقاط گرمسیر نسبت به نقاط سردسیر رشد ماهیان آب شیرین بیشتر است.
▪ جریان آب :ماهیان آب شیرین در صورتیکه در آبی با جریانی سریع نگهداری شوند، نسبت به موقعیکه در یک استخر بسر می برند، مجبور هستند که برای شنا کردن و موضعگیری در مقابل جریان آب ، انرژی بیشتری مصرف نمایند.
▪ اندازه بدن : میزان سوخت و ساز یک ماهی کوچک بالاتر از میزان مزبور در یک ماهی بزرگ است . بنابراین در عرصه تکثیر و پرورش آبزیان، عملاً معلوم شده که ماهی کوچک ، برحسب واحد وزن بدن به غذای بیشتر نیاز دارد.
▪ سایر عوامل: افزایش مستمر و ممتد فعالیت بدنی یا سوخت و ساز ، نیاز به انـــرژی یک ماهی را ترقی میدهد. اینگونه افزایش عمدتاً نتیجه عواملی هستند که به عوامل فشار مشهورند که شامل ازدحام ، سطوح پائین اکسیژن ، آلودگی ، میزان های آمونیاک ، همگی عوامل فشار موجود در عرصه تکثیر و پرورش محسوب میگردند که میزان نیاز به انرژی را افزایش داده و قادرند بطور نامطلوبی بر میزان رشد تأثیر بگذارند.
● استحصال تخم و بچه ماهی: در صنعت تکثیر و پرورش آبزیان ، واژه تخم یا بچه ماهی به مراحل جوانی حیوان مورد استفاده جهت ماهیدار نمودن استخرهای پرورش ماهی اطلاق میگردد. تهیه و تأمین بچه ماهی در زمینه پرورش ماهیان تحت تأثیر وجود اختلافی مهم بین رفتار تخم ریزی گونه های مختلف ماهیان قرار دارد. به عبارت دیگر برخی از انواع ماهیان آب شیرین از روی میل در استخرهای پرورش ماهی تخمریزی میکنند و تأمین تخم به راحتی صورت میگیرد و برخی در کارگاه تخم ریزی میکنند.
بهترین نوع ماهی شناخته شده که به سهولت در استخر تخمریزی مینمایند ، ماهی تیلاپیا است. نوع دیگری از سیستم تکثیر ماهیانی که در آب شیرین استخرها به حد بلوغ و تخمریزی و بهرهبرداری میرسد ماهی قزلآلا است. البته وجه تمایز آن با ماهیان دیگر آب شیرین ، در استفاده از استخرهای بتونی بوده که ویژه اینگونه ماهیان است. در صورت عدم استفاده از این گونه استخرها لازم است در شرایط حوضچه تخمریزی ماهیان قزلآلای مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طریق وارد آوردن فشار بر روی بدن ماهی تخم کشی صورت و سپس تخمهای بارور شده را به خارج از حوضچه ( استخرهای غیربتونی ) هدایت کرد.
▪ آب:منـشاء آب شـیرین جـهت پرورش ماهیان، بارندگی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی محل تغییر میکند. چشمهها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمین بوجود آمدهاند که جهت پرورش و تکثیر ماهیان مورد بهرهبرداری قرار میگیرند. گاهی نیز از هرز آبهای جمع شده در زمینهای شیبدار با منشاء باران در تکثیر و پرورش استفاده میگردد. مردابها، دریاچهها و رودخانهها منابع ذخیره هرز آبها هستند.
برای یک استخر پرورش ماهی ، نیازمند یک مقدار آب اولیه جهت آبگیری متناسب با حجم مورد نیاز استخر هستیم. مقدار آب مورد نیاز برای پرورش ماهی در آبهای شیرین از مجموع عوامل زیر تعیین میگردد:
الف) حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهی
ب ) تلفات نفوذی در طول دوره پرورش ماهی
ج ) تلفات تبخیری در طول دوره پرورش ماهی
در صورتیکه کل آب شیرین مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعی از سال برای تأمین آب استخر کافی نباشد، ساختن یک مخزن ذخیره آب، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبی ، آب را جهت زمان خشکسالی و کم آبی ذخیره و استفاده نمایند. اگر استخر به شکل مربع مستطیل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نیاز برآورد میشود. ارتـفاع × عــرض × طــول کــه تـعــیین ارتــفاع از طــریــق تـخـمین میانگین عمق آب صورت میگیرد که بصورت ارتفاعات مختلف سطح استخرقابل استحصال است .
● کارگاههای پرورش ماهی:
مدیریت اینگونه استخرها مستلزم تأمین آب کافی و هنر ایجاد شرایط مطلوب محیطی لازم برای حداکثر رشد و حداقل میزان مرگ و میر جمعیت ماهیان موجود در استخر است. ورود آب به استخر از طریق یک ورودی تحت کنترل انجام میگیرد که هدف از آن تأمین جریان مرتب و قابل تنظیم آب ممانعت از فرار ماهیان و جلوگیری از ورود گونههای نامطلوب به داخل استخر میباشد. ایـن آب از طـریق یـک خروجی قابل کنترل به نام مانک (Monk) از استخر خارج میگردد و به تولید کننده امکان میدهد که هرگونه لایه آب موجود در کف استخر را که احتمالاً کیفیت آن پایین آمده و بایستی با آب تازه تعویض گردد را تخلیه سازد.
دستورالعملهای عمومی در رویه پرورش ماهیان آبهای شیرین: در این خصوص پرورش دهندگان ماهی میتوانند از محیطهای آبی و تسهیلاتی استفاده کنند که برای پرورش کپور و دیگر گونههای ماهی آبهای شیرین مناسبترند ، تا برای ماهیان قزلآلا، و فنون این کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رایج است. ایجاد استخرهای ماهی در اصل رویهای از آبزدایی و کنترل منظم مناطق باتلاقی با استفاده از سدهای ساده که به تدریج استخرهایی مناسب تولید ماهی در کنار آن ایجادشد، ریشه گرفته است. از لحاظ فنی کلیه گونههای ماهی آب شیرین را میتوان پرورش داد و این بسته به انتخاب بازار است.
▪ در ذیل برخی از مسایلی که در رویههای پرورش و تکثیر ماهیان آب شیرین باید بدانها توجه داشت مد نظر قرار میگیرد:
ـ ضد عفونی استخر : استخرها که در اندازههای متفاوتی هستند ( از ۱۰۰ متر مربع برای تخمریزی گرفته تا بیش از ۱۰ هکتار برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر میشوند و یا بوسیله پشتههای خاکی ساخته میشوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولاً بوسیله سیستم ( مانک ) صورت میگیرد . بهترین و ارزانترین روش ضد عفونی استخرها خنگ گذاشتن و به آیش در آوردن آن است .
ـ تخمریزی: بطور معمول ماهیان آب شیرین در دمای حدود ۲۲ درجه سانتیگراد تخم ریزی میکند و استخرهای تخمریزی در آغاز ماه مه ، هنگامی که حرارت آب به سرعت زیاد میشود ، آماده میگردند . در استخرها بذر علف افشانده میشود یا گیاهان دیگر امکان رویش مییابند ، بطوری که رستنیهای مناسب موجود باشد ، تا تخمها به آنها بچسبند. استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالی هستند امـا درست قـبل از تخمریزی از آب پر میشوند و فرصت گرم شدن مییابند. آنها تنها وقتی مورد استفاده قرار میگیرند که درجه حرارت آبشان بالای ۱۸ درجه سانتیگراد باقی بماند . ماهیهای تولید مثل کننده آب شیرین در دستههایی شامل ۲ نر و یک ماده انتخاب میشوند. نرها به سادگی شناسایی میشوند. به این ترتیب که وقتی که حفره شکمی آنها به آرامی فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج میشود. مادهها در این زمان به واسطه حفره شکمی متورم و منفذهای برجسته قابل تشخیصاند ماهی کپور معمولاً در ۴ سالگی بالغ میشود ، گر چه نرهای آن میتوانند زودتر بالغ شوند. دستههای ماهیان بلافاصله بعد از آبگیری استخر ، وارد آن میشوند و تخمریزی بعد از حدود ۳۶ ساعت صورت میگیرد. مادهها روی گیاهان مرکز استخر تخم میریزند و هر ماهی حدود ۰۰۰ر۱۰۰ تخم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن تولید میکند. ماهیهای تولید مثل کننده را پس از تخمریزی بلافاصله از استخر بیرون میآورند تا تخمها را نخورند.
ـ مراحل لاروی : معمولاً تخم ماهیان آب شیرین از جمله کپور پس از گذشت ۱۰۰ "درجه روز" (یعنی ۴ روز در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد) سرباز میکند. لاروها به طول ۵ میلیمتر هستند و تنها یک کیسه غذایی کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازی استخر تخمریزی یا نزدیک به این زمان ، استخرهای نوزاد پروری بزرگتر از استخرهای تخمریزی هستند و باید حدود ۲/۱ متر عمق داشته باشند. این استخرها اختصاصاً برای تولید لارو بکار میروند و باید تنها حاوی مواد غذایی در چنان اندازه و کیفیتی باشند کـه مـناسب تـغذیه لاروهـا بـاشند. بـرای پرورش پلانکتونهای حیوانی غذایی در استخرها کود آلی یا شیمیایی میپاشند. انتخاب بین کودهای آلی و غیر آلی صورت میگیرد و کودهای آلی طبیعی مورد استفاده معمولاً از کودهای حیوانی نظیر کود گاو یا اسب هستند . این مواد را میتوان به میزان ۱ کیلوگرم در متر مربع بصورت جامد یا مایع ، ترجیحاً در حالت تجزیه کامل که سطح آمونیم به حداقل میرسد بکار گرفت. ( سطح آمونیم بسته به طبیعت خاک استخر و سطح موجود مواد تغذیهای در استخر کاملاً متغیر است). هنگام کودپاشی دقت زیادی باید مبذول داشت تا کود بیش از حد افزوده نشود و حالت بیاکسیژنی رخ ندهد. به جای کوددهی گسترده و یک جا، چه بهتر که این کار طی چندین نوبت هر چند هفته یک بار در طول تابستان صورت گیرد.
کودهای غیر آلی را میتوان به جای کود آلی بکار برد. کودهای آلی مواد تغذیهای جلبکی را در سطح قابل پیشبینیتری فراهم مینمایند. در استخرهای عادی که دارای مقدار مناسبی خاک در کف هستند ، احتمال دارد که فسفر ، مواد مغذی را محدود کند که برای جلوگیری از این وضع ، از سوپر فسفاتها استفاده میگردد. شکل رایجتر کودپاشی ، استفاده از ترکیب نیتروژن، فسفر و پتاسیم به نسبت ۱۰÷۱۰ ÷ ۱۰ به میزان ۱۰ کیلوگرم در هکتار ، کمی دیرتر در سال میتوان بکار گرفت. پس از آنکه کود آلی یا شیمیایی افزوده شد و پلانکتون کافی در استخر بوجود آمد لاروهای تازه سر از تخم درآورده به آن وارد میشوند. رشد در این زمان سریع است و لاروها را باید به منظور جلوگیری از کاهش میزان رشد که در اثر ازدحام بیرویه ایجاد میشود ، پراکنده و کم جمعیت کرد. بطور معمول لاروها را برای بقیه فصل در استخر نگاه میدارند. همچنین ممکن است در صورت کند بودن میزان رشد ( که از طریق نمونه برداری با تور کنترل میشود) ، از تغذیه کمکی استفاده گردد. در صورتیکه درجه حرارت مناسب باشد، ممکن است ماهیان کلیه غذاهایی را که بطور طبیعی تولید شده مصرف کنند. غذاهای گندلهای شکل که توسط کارخانجات تجارتی تولید میشوند معمول ترین غذای ماهیان آب شیرین از جمله کپور هستند. این مواد از لحاظ غذایی متناسب با نیازهای ماهی ساخته شدهاند و میتوان آن را با دست به آنها داد، یا به کمک ابزار اتوماتیک یا تغذیه کنندهها مورد استفاده قرار داد. در صورتیکه هوا به اندازه کافی گرم باشد میتوان بطور واقعبینانه انتظار داشت که تا پایان تابستان وزن ماهیان ۵۰ تا ۱۰۰ گرم باشد. در اینجا باید بر اهمیت بالا بودن دمای محیط تأکید کرد، زیرا پایین بودن درجه حرارت سبب میشود که آهنگ رشد کند یا نابود گردد. حداقل دما برای رشد مناسب ، ۱۸ درجه سانتیگراد است، در حالی که دمای ۲۵-۲۳ درجه سانتیگراد ایدهآلی را برای تبدیلات غذایی و رشد بوجود میآورد. اهمیت درجه حرارت به قدری است که استفاده از صفحات خورشیدی ، تونلهای پلی تینی گلکاری شده یا ایجاد پوشش بر روی استخر ، به منظور افزایش درجه حرارت برای بالا بردن آهنگ رشد ، باز هم اقتصادی و بصرفه است.
● کنترل بیماری : کنترل بیماری تا حد زیاد مسئلهای است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتیالامکان باید در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالین یا سود سوزآور ضد عفونی گردند. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد بزرگتر و جدا نگاه داشته شوند. ماهیان باید بخاطر انگلها یا سایر علائم بیماری بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحاً حداقل ماهی یک بار بطور کامل معاینه شوند و اگر بیماری آنان محرز گردید، سریع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهیان تولید مثل کننده اهمیت فراوانی دارد تا در درجه اول موجب انتقال بیماری به مزرعه نشوند.
● کنترل شکارچیان : کنترل شکارچیان ( عمدتاً پرندگان و حشرات آبزی) ، بیشتر با پیشگیری از ورود آنان تا نابود ساختن آنها باید فراهم گردد. گرین هاوسها واقعاً در مقابل شکارچی مقاوم هستند. مسئله عمده دیگر بویژه در اواخر فصل که گرمای آب بیشتر و محصول ماهی موجود در آب بالاست. آلودگی استخر بوسیله خود ماهیان میباشد. در این حالت اکسیژن مورد نیاز ضایعات دفع شده از ماهی ، و همچنین مصرف اکسیژن توسط ماهیان در حال رشد ، سبب کاهش میزان اکسیژن محیط میگردد. برای مقابله با این موضوع میتوان آب را در طول شب که میزان اکسیژن در پایینترین حد خود است ، هوا داد ، یا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخیر با اتلاف حرارت آب همراه است.

طلوع حیات
http://www.eadam.blogfa.com

همچنین مشاهده کنید