موسسه فرهنگی- تحقیقاتی امام‌موسی‌صدر در شانزدهمین‌نشست از سلسله‌نشست‌های «اندیشه و عمل» با حضور داوود فیرحی به موضوع «سبک زندگی مسلمانی در جامعه متکثر» پرداخت. فیرحی در این جلسه کوشید بر اساس اندیشه امام‌موسی‌صدر طرز تلقی، تفکر، رفتار، باورها و هر‌آنچه سبک زندگی افراد را می‌سازد، بررسی کند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از سخنرانی او در این جلسه است که سه‌شنبه هفته گذشته برگزار شد.روی مقاتل بن مقاتل قال: قال ابوالحسن الرضا(علیه السلام): ای شیء تقولون فی قنوت صلوة الجمعه؟ قال، قلت: ما تقول الناس .قال: لا تقل کما یقولون، ولکن قل:
روایت کرده است مقاتل بن مقاتل که حضرت رضا علیه السلام فرمودند : در قنوت نماز جمعه چه مى خوانید؟ گفت گفتم : آنچه مردم مى خوانند، امام فرمودند: همانند آنان نخوان ،بلکه بخوان:
اللهمَّ أصْلحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ بِمَا أصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حُفَّهُ بِمَلاَئِکَتِکَ و أیِّدْهُ بِرُوح ِالقُدُسِ مِنْ عِنْدِکَ و اسْلُکْهُ مِنْ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفَهِ رَصَداً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُل سُوءٍ أبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أمْناً یَعْبُدُکَ لاَ یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً، وَ لاَ تَجْعَلْ لأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَی وَلِیِّکَ سُلْطَاناً و أْذَنْ لَهُ فی جِهَادِ عَدُوِّکَ وَعَدُوِّهِ و أجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ اِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرً.
ترجمه:بارالها! (امر) بنده و جانشینت را اصلاح فرما بوسیله آنچه که کار پیامبران و فرستادگانت را اصلاح فرمودی، و با فرشتگانت گرداگردش را فرا بگیر، و او را با روح القدس از جانب خودت تأییدش (یاریش) گردان، و نگهبانی در پیش رو و از پشت سرش بگمار، تا نگذارند هیچ بدی به او برسد، و دگرگون کن برایش پس از ترسش امنیتی را، او تو را می پرستد و چیزی را شریک تو نمی گرداند، و چیرگی برای هیچ یک از آفریدگانت بر ولیت قرار مده، و برای او اجازه بده در نبرد با دشمن تو و دشمن خودش ، و مرا نیز از یارانش قرار ده، همانا تو بر هر چیزی توانا هستی.
محتوای دعا:
فراز اول: منظور از"اصلاح"
منظور از اصلاح حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف که به اصلاح انبیاء و رسل تشبیه شده است، چیست؟
با توجه به روایاتی که اصلاح حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف را عنوان کرده، این گونه بدست می آید که منظور از اصلاح « اصلاح امر» حضرت می باشد.
پیامبر اکرم 6 پیرامون ظهور امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می فرمایند: «یصلحه الله فی لیلة» و در جای دیگر می فرمایند: «المهدی منا اهل البیت یصلح الله له امره فی لیله » و در دعای دوران غیبت آمده: «اللهم انت العالم غیر المعلم بالوقت الذی فیه صلاح امر ولیک» یعنی اصلاح، به اصلاح امر معنا شده است و در حقیقت در روایت اول و همین طور در دعای مورد بحث ما کلمه « امر» در تقدیر گرفته شده است.
وجه شباهت اصلاح امر انبیاء با ظهور، همان اعلان دعوت و آشکار کردن آن است، اعلانی که با اذن خدا آغاز شد و هیچ تقیه ای در آن وجود نداشت یعنی انبیاء الهی در مقام نبوت مأمور به تقیه نبوده و موظف به بیان آنچه بر آنها وحی می شد بودند. در باره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز همین گونه خواهد بود. حضرت به اذن خدا ظهور کرده و تقیه در کارشان نیست.
« فی الاذن له باظهار امره و کشف ستره ..... وممن لا حاجه به الی التقیه من خلقک»
فراز دوم: امام شناسی:
در این دعا به سه وصف از اوصاف وجود نورانی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره شده است:
الف) "عبد" ( اللهم اصلح عبدک )
در دعای دیگر امام رضا علیه السلام نیز امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف همین گونه معرفی شده اند: «فانه عبدک الذی استخلصته لنفسک» دعایی که یونس بن عبد الرحمن گوید: و کان یأمر الرّضا بالدعاء لصاحب الامر بهذا الدعاء.
به تعبیر نورانی امام صادق(علیه السلام): «العبودیه جوهره کنهها الربوبیة» عبودیت گوهری است که ربوبیت در درون آن نهفته شده است؛ چرا که عبد تلاش می کند خود را در صفات شبیه به معبود سازد و چون هدف خلقت بندگی است و ظرف هدایت ،عبودیت است « و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» «ایاک نعبد و ایاک نستعین، اهدنا اصراط المستقیم» و دلیل معراج و نبوت و رسالت پیامبر اعظم عبودیت ایشان بود «سبحان الذی اسرا بعبده لیلاًٌ من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی پس عبد سر تا پا تعلق به مولا و صاحب خود دارد اراده اش تابع اراده او، خواسته اش تابع خواست او و در برابر او خود را مالک چیزی نمی داند و در اطاعت او سستی به خود راه نمی دهد، «السلام علیک یا حجة الله و دلیل ارادته» این چنین است که وقتی انسان به ارتباط خود با خداوند می نگرد اولین و اصلی ترین مفهومی که به ذهنش می رسد این است که من هر چه دارم از خداوند است «انتم الفقراء الی الله»
ب)"خلیفتک":
خلافت الهی درجات متعدد دارد، زیرا خداوند ظهورهای متفاوت دارد و خلیفه تام خلیفه ای است که کار خدای سبحان را در همه شئون جهان انجام دهد، و چون خدای سبحان علیم است، انسان کامل هم باید مظهر تام آن علیم بالذات باشد، و چون قادر است که در جهان تکوین، هرچه بخواهد انجام دهد، انسان کامل هم مظهر این قدرت و خلیفه این قدیر است و هر چه در جهان تکوین بخواهد باذن الله انجام می دهد.
همانطور که ما در محدوده بدن خود هر کاری که بخواهیم با اراده انجام می دهیم، انسان کامل هم در جهان تکوین هر کاری را بخواهد، به اذن خدا انجام می دهد. از سؤال فرشتگان «اتجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء ...» و جواب خداوند تبارک و تعالی « انی اعلم ما لا تعلمون» معلوم می گردد که مقام خلیفه آن قدر عالی است که ملائکه از درک مقام رفیع او عاجز بودند. همین طور شیطان با آن همه عبادت نتوانست منزلت او را درک کند.
پس انسان کامل، هم عالم به علم الهی است و هم مقتدر به قدرت الهی و هم متخلق به اخلاق الهی. و امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) انسان کاملی است که خلیفه حقیقی خداوند تبارک و تعالی است.
ج) "و لا تجعل لاحد من خلقک علی ولیک سلطانا"
"ولی"؛ در لغت به معنای نزدیکی و قرب است و همه معانی ولی به یک معنا بر می گردد و آن اوج قرب و نزدیکی است به گونه ای که بین دو طرف هیچ حایل و فاصله ای نباشد. به همین دلیل خداوند ولی مؤمنان است. آن ها هم ولی خدایند. « الله ولی الذین آمنوا» « الا ان اولیاء الله» در دعای سلامتی حضرت نیز هم امام به عنوان ولی خدا و هم خداوند تبارک و تعالی به عنوان ولی امام معرفی شده اند. «اللهم کن لولیک ... ولیاً و حافظا»
امام رضا علیه السلام امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را با وصف ولی خدا معرفی می کنند یعنی بین ایشان و خدا هیچ حایل و فاصله ای نیست و بهترین فرد برای اجرای اهداف الهی هستند و هیچ کس بر ایشان سلطنت ندارد «و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلا یسرف فی القتل انه کان منصورا» در دعای عهد نیز آنگاه که می خواهیم به امام سلام دهیم با وصف "مولانا" سلام می دهیم چرا که امام نزدیکترین به ما بوده و بین ما و ایشان هیچ فاصله ای نیست.
فراز سوم: دعا برای سلامتی حضرت :
الف) "حفه بملائکتک":
امام رضا علیه السلام در این فراز از دعا برای فرزندش حضرت ولی عصر دعا می کند که خدایا از فرشتگان (نگهبانانی) بر او بگمار کلمه حفه از ریشه (حفف) به معنای چرخیدن دور یک چیز است .امام رضا علیه السلام از خداوند درخواست می کند همانگونه که ملائکه عرش خداوند را طواف می کنند و با این طواف و چرخش عرش خداوند که مظهر مدیریت و مالکیت اوست را تعظیم می نماید چنین چرخش و بزرگداشتی را برای آخرین ذخیره الهی حضرت بقیه الله قرار دهد و همیشه چنین است که در اطراف انسانهای بزرگ افراد فراوانی حلقه می زنند هم از او محافظت می نمایند و هم از وجود او بهره مند می گردند لذا یکی از اهداف چرخش، نگهبانی است و هدف مهم تر تعظیم و بزرگداشت است. مگر نه این است که انسانها سالانه در اطراف بیت الله الحرام به سبب تعظیم شعائر الهی طواف می کنند همچنین این فراز از دعا بیان یکی از وجه شباهتهای امام معصوم به کعبه معظمه است که در روایت رسول الله 6 آمده است: " مثل الامام مثل الکعبه اذ تؤتی و لا تأتی" همانگونه که مردم باید به سراغ کعبه روند باید به سراغ امام زمان خویش روند و همانگونه که ملائکه لحظه ای از طواف بیت الله الحرام دست نمی کشند از چرخش به دور امام معصوم جدا نمی گردند.
ب) "و ایّده بروح القدس من عندک":
امام رضا علیه السلام از خداوند درخواست می کند که حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، مؤید به روح القدس از جانب پروردگار باشد.
در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است که حضرت فرمودند: «ان فی الانبیاء و الاوصیاء خمسة ارواح: روح القدس و روح الایمان و روح الحیاه و روح القوه و روح الشهوه؛ فبروح القدس عرفوا ما تحت العرش الی ما تحت الثری و ان هذه الاربعه ارواح یصیبها الحدثان الا روح القدس فانها لا تلهو و لا تلعب»
از روایت فوق بدست می آید که این روح، روح مخصوصی است که به افراد خاصی عطا می شود و در پیامبران و اوصیاء وجود دارد اما اینکه در همه انسانها وجود داشته باشد امری است که از جانب ائمه نرسیده است و قدرت معنوی این روح بالا بوده و از هرگونه کار لهو و لعبی به دور است.
و در روایت امام صادق علیه السلام آمده است که عامل حمل نبوت روح القدس است و به سبب آن است که نبوت پابرجاست لذا هنگامی که پیامبر 6 از دنیا رفتند روح القدس از وجود ایشان به وجود امام منتقل گردید سپس امام به بیان ویژگی های این روح پرداخته فرمودند روح القدس نمی خوابد، غفلت نمی ورزد و کار لهو و عبث انجام نمی دهد و روح القدس ناظر بر کار چهار روح دیگر می باشد.
از روایات بدست می آید که مسائل جدیدی که برای پیامبر صل الله علی و آله وسلم یا امام علیه السلام ایجاد می گردد راه حلش بوسیله القای روح القدس می باشد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «فاذا ورد علینا الشیء الذی لیس عندنا تلقانا به روح القدس»
لذا دعای امام رضا علیه السلام این درس را به ما می فهماند که هر چند خداوند به طور قطع آخرین ذخیره اش را مؤید به روح القدس می کند -و اگر غیر این باشد واسطه فیض ناقص می باشد- و پاسخ بسیاری از پرسشها به این واسطه داده می شود؛ که مگر خداوند ولی و یار و یاور ولی عصر نیست، مگر راهبر و راهنمای او در امور نیست، پس چرا ما دعای اللهم کن لولیک می خوانیم و از خداوند طلب می کنیم که ولی و حافظ و قائد و ناصر و دلیل و عین او باشد؟ حتماً در دعا لازم نیست از خداوند چیزی درخواست کنیم که آن را نداریم بلکه معنای درخواست فقط ایجاد شیء نیست بلکه مداومت بر آن نیز به لفظ ایجاد از خداوند خواسته می شود اگر همه انسانها ی مؤمن و در رأس ایشان، اهل بیت: در روز حداقل ده مرتبه از خداوند درخواست می کنند که اهدنا الصراط المستقیم این بدان معنا نیست که آنها به راه مستقیم هدایت نشده اند بلکه این دعا و این درخواست به معنای درخواست مداومت این هدایت الهی می باشد.
ج) "و اسلکه من بین یدیه و من خلفه رصدا یحفظونه من کل سوء"
سوء: به هر چیز بد و نامطلوب، سوء گفته می شود حال ممکن است این بدی مادّی یا معنوی باشد یعنی جان امام یا حال امام را تهدید نماید.
رصد: به معنای مراقب و محافظ در کلام عربی و در قرآن به کار برده شده است و این فراز از دعای امام رضا علیه السلام برگرفته از آیه «الا من ارتضی من رسول فانه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصدا» (سوره جن ، 27) می باشد که می فرماید از علم خداوند جز رسولی که مورد رضایت خدا باشد اطلاع پیدا نمی کند که آن رسول مورد محافظت و مراقبت از هر دو طرف می باشد. گویا این فراز دعا می رساند که حضرت ولی عصر حافظ سر خداوند و علم غیب اوست لذا لازم است برای مراقبت از او محافظانی گمارده گردد که در روایت منظور از رسول، امیر مومنان علیه السلام که اول امامان است معرفی گردیده که علم غیب از رسول الله به او و از او بر امامان منتقل گردید.
پس حضرت با بیان این جمله به کنایه می فهمانند که فرزند من مهدی، صاحب علم غیب خداوند می باشد. علم غیبی که خداوند فقط به آنها که مورد رضای او هستند اختصاص می دهد و حضرت مردم را آگاه می کند که یکی از ویژگی های اختصاصی مهدی ما دارا بودن علم غیب خداوند است. که مردم بدانند فقط پیامبران محفوف به ملائکه مقرب نیستند، فقط حضرت عیسای مسیح مؤید به روح القدس نمی باشد و صاحب علم غیب فقط نبی (پیامبر) نیست بلکه حضرت در قالب دعا به ما می فهمانند که همه فضائل مذکور برای انبیاء و اوصیاء در ما اهلبیت و آخرین ما حضرت مهدی یکجا جمع گردیده است.
فراز چهارم: دعا برای ظهور و ترسیم سیمای حکومت:
1ـ أبدله من بعد خوفه امنا 2ـ یعبدک لایشرک بک شیئا 3ـ لا تجعل لاحد من خلقک علی ولیک سلطانا 4ـ و أذن له فی جهاد عدوک و عدوه.
در ابتدای این فراز سخن از خوف حضرت مطرح شده است. امام صادق علیه السلام در بیان علت غیبت می فرمایند: امام پیش از قیام خود مدتی از چشمها غایب خواهد شد از علت آن سوال شد فرمودند: یخاف القتل بر جان خویش بیمناک است.
پس یکی از وجوه مهم در غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ترس از کشته شدن است و این خوف باید از بین برود تا ظهور محقق شود در این جمله، امام رضا علیه السلام به گونه ای برای ظهور دعا می کنند که اگر امام به خاطر حفظ جان غایب شدند و ترس از کشته شدن مانع ظهور است شرایط مهیا و زمینه برای ظهور آماده گردد تا این ترس تبدیل به امنیت و آرامش گردد. پس از آن دو محور اساسی حکومت یعنی امنیت و عبودیت مطرح می شود.
البته همه آثار حکومت حضرت، مقدمه برای پرستش و اعتلای کلمه توحید است و زیبایی ظهور در تبدیل جامعه خود محور به خدا محور است.
حکومتی که سلطنت از آن حضرت و حاکم علی الاطلاق امام عصر و همه مطیع ایشانند و آنانکه تبعیت ولی نمی کنند و در مسیر امام قرار نمی گیرند و با حضرت مقابله می کنند امام به اذن خدا ایشان را ریشه کن می کنند.
فراز پنجم: نقش ما در حکومت:
این فراز ،دعای در حق خودمان است و نقش ما در دوران حکومت را بیان می کند یعنی خواستار مقامی می شویم که امام هشتم علیه السلام از خداوند متعال طلب می کنند. مقامی که در دعا ی ندبه، دعای عهد، زیارت آل یس و بقیه ادعیه، ائمه معصومین بر آن تأکید کرده اند. و همه ما در دوران غیبت باید مهم ترین حرکت و فعالیت مان زمینه سازی برای ظهور و برنامه ریزی برای فرج و الگو گرفتن از شهدای کربلا و مجاهدین در راه خدا و با داشتن دغدغه دینی و یاری دین خدا در دوران غیبت برای یاری آن امام در دوران ظهور مهیا شویم.
اللهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة .... و تجعلنا فیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک