گزارش نشست بررسی وضعیت پرورش ماهی کشور با حضور برخی از فعالان در تسنیم ****

صنعت پرورش «قزل‌آلای» کشور در آستانه ورشکستگی/ پرورش قزل‌آلا به شیوه‌‌ دهه ۴۰

اعطای مجوزهای خرد پرتعداد، عدم حمایت جدی شیلات، عدم توجه به تکنولوژیهای روز دنیا، تلفات بسیار بالا به‌دلیل آلودگی تخم‌های وارداتی، ناتوانی مالی پرورش‌دهندگان از خرید تجهیزات روز دنیا و...صنعت پرورش «قزل‌آلای» کشور در آستانه ورشکستگی قرار داده است.

۰۵ مهر ۱۳۹۶

به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ در حال حاضر کشورهای صنعتی و پیشرفته با سرعت فزاینده‌ای به توسعه زیرساختهای صنعت آبزی‌پروری خود اقدام کرده‌اند و طی سالهای اخیر کشورهایی مانند نروژ، آلمان، کانادا، فرانسه، امریکا و ... توانسته‌اند ضمن توسعه کمی سطح تولید خود در پرورش ماهی‌های سردابی مانند قزل‌آلا، به سطح فناوری‌های بسیار نوینی در این صنعت دست یابند به‌گونه‌ای که در حال حاضر کشوری مانند آلمان با به کارگیری آخرین تکنولوژیها در این صنعت، موفق به دست‌یابی به سرانه تولید 600 تُن به ازای 15 لیتر آب شده است و این یعنی دست‌یابی به نهایت بهره‌وری به مدد تکنولوژیهای روز این حوزه ...

متاسفانه کشورمان با وجود برخورداری از سابقه بسیار طولانی در صنعت پرورش ماهی قزل‌آلا، امروز در بدترین شرایط ممکنه در این صنعت قرار دارد اما دلایل و چرایی دچار شدن واحدهای تولیدی ماهی قزل‌آلای کشور به وضعیت بحرانی امروز نیز در جای خود بسیار قابل تامل و البته تاسف‌بار است.

در حال حاضر سازمان شیلات تنها رویه‌ای را که در این حوزه در پیش گرفته، توسعه کمی و اعطای پروانه‌های بهره‌برداری جدید است و این توسعه کمی بدون کوچکترین توجه به آمایش سرزمینی در جریان است؛ این در حالیست که بسیاری از واحدهای قدیمی این صنعت، امروز به دلایل مختلف از جمله آلوده شدن اکثر واحدهای پرورش ماهی قزل‌آلا به ویروس و به دلیل بهای تمام شده بسیار بالا یا ورشکسته شده‌اند یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند.

از سوی دیگر واردات رسمی بی‌رویه و قاچاق«ماهی تیلاپیا» به کشور عملاً حکم تیر خلاص به واحدهای پرورش قزل‌آلای کشور را داشته است چرا که واحدهای تولیدی در طی این سالها به دلایلی مختلفی مانند اعطای مجوزهای خرد پرتعداد، عدم حمایت جدی و واقعی از سوی شیلات، عدم توجه شیلات به تکنولوژیهای روز دنیا در این صنعت و بی‌تحرکی مطلق در توسعه کیفی و افزایش بهره‌وری واحدهای تولید قزل‌آلا، تلفات بسیار بالای واحدهای تولیدی به دلیل آلودگی تخم‌های وارداتی، آلودگی مزارع پرورش‌ ماهی به ویروسهای خارجی، ناتوانی مالی پرورش‌دهندگان قزل‌آلا از خرید تجهیزات روز دنیا و بکارگیری تکنولوژیهای نوین این صنعت، بهره‌وری بسیار پایین این واحدها به دلیل وابستگی به شیوه‌های تولید به سبک دهه 40 و ... باعث بحرانی شدن وضعیت فعالان این حوزه طی این سالها شده است.

متاسفانه این وضعیت وخیم در پی واردات ماهی تلاپیا، صنعت پرورش ماهی کشورمان را به لبه پرتگاه برده است و در این شرایط نیز صرفاً شاهد اعطار مجوزهای جدید به متقاضیان جدید از سوی متولیان امر هستیم! 

برای بررسی وضعیت امروز پرورش ماهیهای سردابی در کشور همچنین با هدف واکاوی مشکلات، نارسایی‌های واحدهای پرورش ماهی قزل‌آلای کشور و چرایی وضعیت بحرانی و وخیم این واحدها، نشستی با حضور برخی از فعالان این حوزه در باشگاه خبرنگاران تسنیم برگزار کردیم؛ در این نشستروح‌الله فرهیبه عنوان پیش‌کسوت مزرعه‌داری تولید ماهی قزل‌آلا و از مزرعه‌داران برجسته کشور، قربانی به‌عنوان دامپزشک و متخصص تکثیر و اصلاح ژنتیک ماهی قزل‌آلا و خانم رفیعی به‌عنوان مدیر دپارتمان محیط زیست مرکز پژوهشی آرا حضور داشتند که در ادامه چکیده و مشرح این نشست تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

چکیده نشست:

دنیا این روزها به سمتی پیش‌ می‌رود که از ماهی‌ به عنوان پروتئین اصلی استفاده می‌کند.

نخستین دلیل کسانی که اعتقاد دارند ارتباط صنعت آبزی‌پروری با محیط زیست مناسب است به حفظ اکوسیستم برمی‌گردد؛ آنها معتقدند این دو در راستای یکدیگر به حفظ اکوسیستم کمک می‌کند.

سازمان شیلات در این خلاصه شده که  اعطای پروانه را امتیاز می‌داند که بابت آن باید بر سر منِ تولید‌کننده منت بگذارد.

مزارع پرورش ماهی به دلیل ایجاد آبهای سطحی کم عمق می‌تواند به‌گونه‌ای جای تالابها و آبهای سطحی را بگیرد و این یکی از محاسن صنعت آبزی‌پروری و محیط زیست است.

سازمان شیلات تمام منابع آبی را با حداقل ظرفیت تولیدی اشغال کرده است؛ این مسئله به معنای این است که هر کجا منبع آبی به آنها معرفی شده و حتی به چاهها که مراجعه شده نیز مجوز داده‌اند.

شیلات به تمامی ذخایر آبی شناسایی شده با همان روش سنتی 40 سال پیش مجوز می‌دهد و این واحدها چون کوچک و خُرد است در همان سطح مانده و هیچ ارتقایی نداشته است.

 اگر ماهی مهاجم تیلاپیا در ایران تولید شود، ماهی کپور جمع خواهد شد.

متاسفانه جنوب کشور(کارون) به تیلاپیای موزامبیکی با نام زیلی که از عراق می‌آید، آلوده شده است که البته گونه‌ای مهاجم محسوب می‌شود و حتی از  سایر گونه‌ها همانند گونه نیل هم مهاجم‌تر است.

 متاسفانه واحدهای تولیدی، خرد و ریز شده‌اند و نمی‌توانیم به توسعه بپردازیم ضمن اینکه دستگاههای ذیربط در بحث تکنولوژی ورود نکر‌ده‌اند و حتی در مبحث افزایش تولید هم دقت نشده است.

مشروح بخش نخست نشست مشکلات و چالشهای صنعت آبزی‌پروری کشور:

تسنیم: پرورش ماهی و آبزی‌پروری به عنوان یکی از مشاغل مهم کشورمان محسوب می‌شود؛ برای گسترش و رشد آن چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید و عملکرد مسئولان این حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رفیعی: وجود صنعت آبزی‌پروری به چند دلیل برای کشور ضروری و حیاتی است؛ یکی از آن دلایل، مسئله تامین امنیت غذایی است؛ دنیا این روزها به سمتی پیش‌ می‌رود که از ماهی به عنوان پروتئین اصلی استفاده ‌کند.

در ایران نیز به سمتی پیش می‌رویم که از سال 74 تا 84 حدود 2.5 برابر میزان سرانه مصرف ماهی افزایش یافته است و این به نوعی نشان‌دهنده جهش در مصرف است.

اما به لحاظ ارتباط صنعت آبزی‌پروری با محیط زیست، متخصصان سه نوع نگاه را مورد توجه قرار می‌دهند؛ برخی این صنعت را در راستای محیط زیست می‌دانند، بعضی این دو را منافی یکدیگر می‌نامند و بخشی دیگر نیز نگاه خنثی نسبت به این دو مقوله دارند.

نخستین دلیل کسانی که اعتقاد دارند ارتباط صنعت آبزی‌پروری با محیط زیست مناسب است به حفظ اکوسیستم برمی‌گردد؛ آنها معتقدند این دو در راستای یکدیگر به حفظ اکوسیستم کمک می‌کند.

تاثیرگذاری مزارع پرورش ماهی بر جایگزینی بر تالابها

متاسفانه به دلیل سیاستهای غلط زیست محیطی در ایجاد سد و آب‌بند تا حدود زیادی اکوسیستم کشور دچار بهم‌ریختگی شد و تالابها و دریاچه‌های زیادی را از دست دادیم بنابراین می‌توان گفت مزارع پرورش ماهی به دلیل ایجاد آبهای سطحی کم‌عمق می‌تواند به‌گونه‌ای و تا حدی جای خالی  تالابها و آبهای سطحی را پر کند و این یکی از محاسن صنعت آبزی‌پروری و محیط زیست است.

دلیل دیگر نگاه مثبت به این صنعت در حوزه محیط زیست این است که برخی گونه‌های در خطر انقراض بویژه گونه‌های آبزی را می‌توان از این طریق حفظ کرد و می‌توانیم روی آنها سرمایه‌گذاری کنیم.

دیگر اینکه پرورش ماهی و صید آنها در واحد سطح در مقاطعی از سال نسبت به صید ماهی‌ها از دریا‌ها و رودخانه‌ها ارزان‌تر تمام می‌شود و این باعث می‌شود فشار به اکوسیستم طبیعی و دریاها کمتر شود بخصوص در فصل تخم‌ریزی که این مهم نیز از دیگر مزایای صنعت آبزی‌پروری و محیط زیست در کنار هم محسوب می‌شود همچنین از بین نرفتن ذخایر بومی و عدم فشار به اکوسیستم دلیل دیگر برای صنعت آبزی‌پروری و موافقان آن در عرصه محیط زیست است.

اما در مورد مخالفان صنعت آبزی‌پروری با محیط زیست که ایراداتی را مطرح می‌کنند باید تاکید کرد که برای همه مشکلات و ایرادات مطرح شده راه‌حلهای ثمربخشی وجود دارد؛ خوشبختانه تکنولوژی در این صنعت، پیشرفت‌های خوبی داشته و می‌توانیم با اهداف توسعه پایدار و حفظ اکوسیستم از این تکنولوژیها برای صنعت آبزی‌پروری همچنین حفظ محیط زیست استفاده کنیم؛ راه‌حلهای کلی وجود دارد که با صرف هزینه و تدوین برنامه توسط شیلات، محیط زیست و وزارت نیرو می‌توان به راهکارهای مناسب دست پیدا کرد.

راهکارهای علمی برای رفع مشکلات محیط زیست و آبزی‌پروری

متاسفانه برخی می‌گویند این آبزی‌پروری باعث می‌شود یک بخشهایی از طبیعت به خاطر مخزنها از بین برود یا تعادل محیط زیست منطقه برهم زده شود و اینکه دمای آب یا شوری بالا رود و اینکه پس‌آب ایجاد شود که برای همه این موضوعات راهکار علمی وجود دارد.

ضمناً محیط زیستی‌ها اشاره دارند که تخم ماهی‌ها و بچه ماهی‌ها امکان مهاجرت داشته و شاید بتوانند زیسمندان رودخانه‌ها را از بین برده و جایگزین آنها شوند که این موضوع در قزل‌آلا صدق نمی‌کند و برای تمامی دغدغه‌های آنان نیز راه‌حل وجود دارد.

بحث دیگر محیط زیستی‌های مخالف با صنعت آبزی‌پروری این است که می‌گویند امکان مرگ و میر ماهیان در پایین‌دست رودخانه وجود دارد که نعش آنها می‌تواند باعث آلودگی زیست محیطی شود از طرفی استفاده از آنتی‌بیوتیکها برای پرورش ماهیان آسیبهایی را به اکوسیستم وارد می‌کند البته راه‌حلهای مورد توجه وجود دارد.

اما گروه دیگری نسبت به آبزی‌پروری و اثرات آن در محیط زیست نگاه خنثی دارند؛ این دسته از افراد اعتقاد دارند آبزی‌پروری آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی صوت و ... را ندارد و اعتقاد دارند این دو بر هم اثرگذاری قابل توجهی ندارند.

صنعت آبزی‌پروری و اشتغال

مسئله مهم دیگر راجع به آبزی‌پروری به موضوعات اقتصادی مرتبط به آن می‌پردازد چرا که این صنعت ضمن توجه به بحث امنیت غذایی به موضوع ایجاد اشتغال نیز توجه کرده است؛ وقتی سود آبزی‌پروری را در نظر می‌گیریم می‌بینیم که امری لازم است و با توجه به مشکلاتی که محیط‌زیستی‌ها هم بررسی می‌کنند، بهتر است این صنعت با رعایت برخی نکات باقی بماند.

تسنیم: برخی می‌گویند ظرفیت این صنعت در کشور اشباع است اما شیلات همچنان مجوز می‌دهد چه راهکاری برای این منظور باید در نظر داشت؟

متاسفانه در شیلات، هیچ آمار کاملی نداریم؛ دولت تنها نیازسنجی خود را در این زمینه در پیوستهای برنامه چهارم انجام داده و این مهم در برنامه پنجم و ششم جایگاه قابل توجهی ندارد.

روح‌الله فرهی(پروش‌دهنده ماهی قزل‌آلا): همیشه نیازسنجی مصرف ماهی را با آمار مصرف جهانی که در حال حاضر 20 کیلو اعلام شده، تطبیق می‌دهند؛ برخی از مسئولان ذیربط اینگونه استدلال می‌کنند که «با توجه به سطح هشت کیلو مصرف سرانه ماهی در کشور، معدل ما از آمار جهانی که 20 کیلو است کمتر است بنابراین دچار فاصله هستیم و هر چه تولید انجام دهیم باز هم جای کار داریم!»

تسنیم: آیا آمار سرانه مصرف ماهی 8 کیلویی کشور صحیح است؟

فرهی: نه این آمار صحیح نیست؛ آمار هشت کیلو بر اساس مجوزهای صادر شده و تُن تولید ماهی در نظر گرفته شده است.

تسنیم: شاید یکی از دلایل اینکه سرانه مصرف در ایران پایین است بحث قیمت و هزینه‌ها است و قیمت ماهی در کشورمان بالاتر از قیمت جهانی قرار دارد و به همین دلیل توان صادرات نیز نداریم؛ آیا یکی از دلایل کم مصرف کردن موضوع قیمت است؟

فرهی: قیمت تمام شده به نوع سیاستگذاریهای سازمان شیلات درباره صدور مجوزها و حمایت از تولید‌کننده در راستای افزایش تولید در مورد حجم باز می‌گردد.

عدم توسعه تکنولوژی از سوی مسئولان ذیربط

کلاً سازمان شیلات تمام منابع آبی را در حداقل ظرفیت تولیدی اشغال کرده است؛ این مسئله به معنای این است که هر کجا در کشورمان کسی آمده و منبع آبی به شیلات معرفی کرده و حتی به چاهها که مراجعه شده نیز مجوز داده‌اند اما نگفتند به جای توسعه مجوز، توسعه تکنولوژی را هم ایجاد کنیم.

یکی دیگر از عمده مشکلات ما به سیاستگذاری در عرصه صدور پروانه‌ها باز می‌گردد؛ چون همه سیاستهای واگذاری پرانه‌ها از سوی مسئولان ذیربط بر مبنای بخشهای خُرد قرار گرفته‌اند، اینها هیچ وقت نتوانسته‌اند خود را به قمیت جهانی برسانند.

رقابت تیلاپیا و کپور در بازار رقابت قیمت

با اوضاع فعلی، حتی با واردات ماهی تیلاپیا نیز نمی‌توانیم رقابت داشته باشیم؛ به عنوان نمونه تیلاپیا، ماهی ارزان و گرمابی است اما همین ماهی ورود می‌یابد و ماهی کپور ایرانی را بیرون می‌کند که این بخشی از رقابت قیمت است ضمن اینکه اگر تیلاپیا در ایران تولید شود، کپور جمع خواهد شد که باید دقت لازم در این زمینه نیز صورت پذیرد.

در توضیح این مسئله باید گفت که یکی از طالبان تیلاپیا خود کپورکاران هستند چرا که افزایش تراکم دارد و می‌گویند قیمت تمام‌شده‌اش پایین‌تر خواهد بود ضمن اینکه مردم هم نسبت به آن اقبال بیشتری خواهند داشت؛ با این ترتیب روی کپور که سرمایه‌گذاری نیز شده از بین می‌رود.

آلوده شدن جنوب کشور به تیلاپیای موزامبیکی مهاجم

اما در مورد تیلاپیا همینکه سازمان محیط زیست آن را به عنوان مهاجم می‌شناسند، ما هم این موضوع را قبول داریم؛ متاسفانه جنوب کشور(کارون) به تیلاپیای موزامبیکی با نام «زیلی» که از عراق می‌آید، آلوده شده که گونه‌ای مهاجم محسوب می‌شود و حتی از سایر گونه‌ها همانند گونه تیلاپیای نیل هم مهاجم‌تر است.

ماهی تیلاپیا

تیلاپیای نیل در حال تولید در جهان است و مهاجم محسوب می‌شود اما تیلاپیای زیلی کاملاً مهاجم است و این از سوی سازمان محیط زیست نیز اثبات شده است؛ اینها تخم بقیه ماهی‌ها را می‌خورند و سرعت زاد و ولد بسیار بالایی دارند.

رفیعی: مردم باید متوجه آثار بد و زیانبار تیلاپیا بر سلامت خود و محیط زیست شوند و  خود  مردم از مصرف آن سرباز بزنند.

قربانی(تولیدکننده تخم ماهی قزل‌آلا): تیلاپیای غیر مهاجم هم ماجرای خود را دارد؛ بحثهای بیماری جدید و ویروسی است که آنها را با خود می‌آورند؛ این موضوع قطعاً باعث ایجاد مشکلات در اکوسیستم و سایر ماهی‌ها خواهد شد.

تسنیم: وزارت جهاد یکی از برنامه‌هایی که در برنامه ششم پیگیری می‌کند و برای آن سرمایه‌گذاری شده، پروش ماهی در قفس است آیا این از لحاظ زیست محیطی مشکل ندارد؟

رفیعی: موافقان محیط زیست با پرورش در قفس همراه‌تر هستند.

فرهی: نگرانی ما در قسمت پرورش ماهی در قفس به موضوعات دیگری باز می‌گردد؛ دوستانی که در حوزه پرورش ماهی‌های سردابی کار می‌کنند به موضوعاتی نظیر خالی بودن 70 درصد ظرفیت و درگیر بودن 30 درصد ظرفیت برای تولید توجه می‌کنند که دلایل آن را همچون واردات تیلاپیا، بیماریها و قیمت تمام شده در رقابت می‌دانند؛ قیمت تمام شده ما به نسبت دنیا، بالاتر است.

متاسفانه ساختار صدور پروانه‌ها توسط شیلات در این قیمت‌گذاری تاثیر داشته و تا نتوانیم کنترل انجام دهیم و به واحدهای تولیدی بزرگ تبدیل نشود مشکلات باقی است.

به عنوان مثال در مورد پروانه‌‌های خُرد در یکی از روستاهای درود که دارای منبع آبی است حدود 150 پروانه 150 تنی داده شده و در برخی از این واحدها تا پنج نفر شریک هستند!!! در دنیا به آن مجوز خانگی می‌گویند.

ما اگر روی پروانه‌ها و شیوه مدیریت شیلات در صدور آنها مدیریت کنیم، ریشه مشکلات را به‌دست می‌آوریم؛ شیلات باید به آینده‌نگری در راستای محیط زیست و ذخایر آبی کشور توجه کند؛ متاسفانه در حال حاضر افتخار بالاترین تولید در آبهای شیرین را یدک می‌کشیم اما در تولید قزل‌آلا به عنوان نخستین کشور دنیا نیستیم که این بسیار جالب و دارای اهمیت است.

مسئولان حتی به یک شیر آب هم مجوز پروش ماهی داده‌اند!

متاسفانه در صدور مجوزها برخی مسئولان ذیربط می‌گویند که ما حتی به شیر آب هم مجوز می‌دهیم و در حال حاضر این کار را کرده‌اند و این مجوز را نیز وزارت کار می‌دهد که البته هیچ نظارتی هم در این رابطه وجود ندارد؛ این صدور پروانه‌ها به‌عنوان خود‌اشتغالی و تولید خانگی صادر می‌کنند که چنین رویه‌ای در هیچ جای دنیا غیر از ماهیان زینتی مرسوم نیست!

نخستین اشکال سیاستگذاری شیلات در قسمت صدور پروانه‌ها به عدم شناسایی «آمایش سرزمین» برمی‌گردد؛ شناسایی آمایش سرزمین یکی از نکات بسیار حائز اهمیت در این برنامه و مجوزها مربوط می‌شود.

شیلات به تمامی ذخایر آبی شناسایی شده با همان روش سنتی 40 سال پیش مجوز می‌دهد و این واحدها چون کوچک و خُرد هستند در همان سطح مانده و عملا توانایی هیچ ارتقایی در بهره‌وری و تکنولوژی را نخواهند داشت که از نظر ابزارهای اولیه یا تجهیزات نیز در سطح مناسبی نیستند؛ ظرفیتهایی که در این حوزه اشغال شده باید رفته رفته ارتقا یابد که این امر نیازمند دانش، سرمایه و تغییر ساختار است.

یکی از راهکارها می‌تواند تجمیع واحدها به شکل شرکتهای مدیریت تولیدی باشد اما این امر فقط در گروههای تلگرامی مطرح است و شیلات موافق آن هم نیست؛ آنها عملا موافقتی در این رابطه ندارند و با کار گروهی تولید‌کنندگان موافق نیستند که یکی از این دلایل هم به مدیریت بازمی‌گردد.

تسنیم: مسئله هیدروپنیک در صنعت پرورش ماهی چه نقش و اهمیتی دارد؟

رفیعی: هیدورپنیک یک تکنولوژی خوب و مناسب است اما چون نظامها و قوانین ما دارای مشکل است اجازه ورود و بهره‌برداری آن را نمی‌دهند؛ متاسفانه قوانین ما، پویا و بروز نیست و منافع عده‌ای ایجاب می‌کند که ساختار بسته‌ای نسبت به واردات تکنولوژی وجود داشته باشد در صورتی که اگر وارد شود بحث اقتصاد و محیط زیست ما تا حدودی در صنعت آبزی‌پروری حل خواهد شد.

فرهی: اما در مورد مجوزها باید بگویم بنده در دهه 70 با منبع آبی یک هزار لیتر آب چشمه، با دمای مناسب و چهار هکتار زمین در کنار آن، صرفاً پروانه تولید 20 تُن را به بنده دادند! این تقریباً بالاترین سطح پروانه بود اما بعد از اعتراض و مکاتبات فراوان، پروانه بنده به 100 تُن رسید.

تسنیم: آیا شما در همین واحد تولیدی خود با حجم آب فعلی، توانمندی افزایش تولید خود را دارید؟

فرهی:همه ما توانایی 10 برابر کردن ظرفیت تولید فعلی خود را داریم اما با چند مشکل مواجهیم؛ اگر بخواهیم به‌صورت انفرادی، ظرفیت فعلی تولید خود را افزایش دهیم، بسیاری افراد مشکل تامین زمین را دارند و دیگر اینکه تکنولوژی روز در دسترس ما نیست.

یکی از مهمترین فاکتورها بحث تکنولوژیها است که به‌عنوان نمونه حتی واحدهای تولیدی دانش بیوفیلتر را نیز ندارد که یک دانش قدیمی است و باید به آن توجه شود.

تسنیم: اگر با شیلات قطع همکاری کنید آیا نمی‌توانید به فعالیت بپردازید؟

فرهی: خودمان هم به این نتیجه رسیده‌ایم؛ اما ما را گاهی اوقات خواب می‌برد؛ تا چهار سال پیش، بحرانهای شیلاتی نداشتیم و چیزی به نام رکود در بازار وجود نداشت که همین دلیل انگیزه ما برای پیگیری این موضوعات را از بین برده بود.

اما بحث بیماریهای و آلودگیهای ویروسی که طی این سالها، اکثر واحدهای پرورش ماهی قزل‌آلای کشور را درگیر کرده و به نوعی آنها به تعطیلی کشانده و حدود 60 درصد این صنعت را از گردونه خارج کرده است؛ همزمانی بیماری با ورود تیلاپیا فاجعه را عمیق‌تر کرده و بازار را از ما گرفته است.

در حال حاضر این تفکر بین تولیدکنندگان ماهی‌های سردآبی کشور در حال شکل‌گیری است که تولیدکنندگان یک کنسرسیوم تشکیل دهند؛ فرآیند شکل‌گیری این کنسرسیومها در قالب بخش خصوصی است.

در اروپا و سایر کشورها این مرسوم است که صفر تا صد تولید را در شکل بزرگ در قالب یک واحد حقوقی قرار می‌دهند که باید در این مورد توجه لازم صورت گیرد اما نوع فعالیت در کشورهای مختلف نیز دارای اهمیت است؛ در آلمان فقط یک شرکت با سرانه آب 15 لیتر، 600 تُن از تخم چشم‌زده، قزل‌آلا تولید می‌کند البته این یک شرکت 50 ساله است و 20 سال سابقه تولید دارد.

رفیعی: با این اوصاف باید این سؤال را پرسید که آیا در آلمان که بهره‌وری تولید در حوزه قزل‌آلای خود را به 600 تن با سرانه 15 لیتر آب رسانده‌اند با بحران آب مواجه هستند یا ما در ایران؟!

قربانی:در ایران با بحران آب مواجه هستیم اما سطح بازده ما در حوزه تولید ماهی قزل‌آلا، یک بیستم سطح مورد اشاره در آلمان هم نیست!

آیا مسئولان ذیربط در حوزه شیلات، مسئله‌ای به این مهمی را نمی‌دانند؟!! اینکه این مسئله را می‌دانند اما هیچ اقدامی برای اصلاح این رویه غلط و پرهزینه را ندارند، جای سؤال دارد.

تسنیم: به میزان بهره‌وری و بازده در تولید ماهی قزل‌آلا در کشور آلمان اشاره کردید؛ در ایران این آمار چه قدر است؟

قربانی: در ایران به ازای هر 10 لیتر در ثانیه یک تُن مجوز می‌دهند؛ مجوز بیشتر البته ارائه نمی‌شود.

فرهی: جالب اینجاست که سرمایه‌گذاری و ریسک تولید را من می‌پذیرم، آثار زیست محیطی را اجرا و سایر فعالیتها را اجرایی می‌کنم اما مسئولان مربوطه در شیلات می‌گویند نباید پروانه و مجوز بیشتری ارائه دهیم!! البته یک استدلال دیگر هم دارند که تصور می‌کنند هر کس درخواست پروانه از ب به الف را داشته باشد حتماً تقاضای وام بزرگتری خواهد داشت!

متاسفانه تمام سازمان شیلات در دو چیز خلاصه شده است؛ پروانه را امتیاز می‌داند که بابت آن باید بر سر من منت بگذارد و آن را ابزار وام می‌دانند که مثلاً تولیدکننده را کنترل کنند! ضمن اینکه شاید برخی این تصور را دارند که مثلا اگر پروانه 100 تُن بدهند باید به ازای هر تُن وام ارائه کنند و این عدد بیشتر باعث پولدارتر شدن فرد دارای پروانه خواهد شد.

همچنین بنده از سالها قبل حتی یک ریال وام تکلیفی نگرفته‌ام و اکثر تولیدکنندگان نیز دنبالش نرفته‌‌اند چراکه ذلت دریافت این وامها، خیلی زیاد است؛ بنده حتی وامهای گران‌قیمت با سود 36 درصد دریافت کرده‌ام اما وام تکلیفی نگرفته‌ایم.

در بحث سیاستگذاری نیز سازمان شیلات ایران در جهت سیاستگذاری کوتاه‌مدت پنج ساله، میان‌مدت 10 ساله و بلند‌مدت 20 ساله باید توجه داشته باشد و این صنعت یک ساله نیست متاسفانه واحدهای تولیدی ماهی قزل‌آلا خرد و ریز شده‌اند و به همین دلیل توان و ظرفیتی برای توسعه واحدهای خود ندارند ضمن اینکه دستگاههای ذیربط در بحث تکنولوژی ورود نکر‌ده‌اند و حتی در مبحث افزایش تولید هم دقت نشده است.

پایان بخش نخست ...

---

---

---

در ادامه چکیده و مشروح بخش دوم این نشست تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

چکیده نشست:

سازمان‌های نظام مهندسی و دامپزشکی عملکرد نامناسبی داشته‌اند چرا که برای اشتغال‌سازیهای کاذب و بی‌تعهد، با تحمیل خود به صنعت آبزی‌پروری باعث لطمه به این صنعت شده است.

هنگامی که چند نوع روش برای تولید ماهیان وجود دارد چندین قیمت تمام شده نیز پدید می‌آید.

عدم استفاده از دامپزشک‌، وجود نیروی انسانی ساده،  نپرداختن هزینه‌های ایاب و ذهاب و استفاده از امکانات مشترک کشاورزی برای پرورش ماهی از جمله عوامل پایین‌ بودن قیمتهای واحدهای کوچک است.

شاید هم اگر تخلفی از سوی این واحدهای تولیدی ماهی (واحدهای کوچک و خُرد) صورت گیرد، نتوانند آنها را پلمپ کنند چرا که آثار اجتماعی و موضوع از بین رفتن اشتغالزایی مطرح می‌شود.

نگاه شیلات بیشتر برای ارائه آمار اشتغال است و هیچ سیاست‌گذاری برای بهروری در تولید ندارد چرا که نظامات تولید با بهروری بالا با هدف تولید اقتصادی، صادراتی و رقابتی در دنیا به ‌این ترتیب کنونی نیست.

سازمان شیلات، اتحادیه سراسری ماهیان سردابی را به مدیریت خود درآورده ‌است؛ از حدود 18  سال قبل تاکنون سه نفر از اعضای هیئت مدیره آن ثابت مانده‌اند.

ماهی قزل‌آلا در سال 1339 توسط یک کارشناس دانمارکی وارد ایران شد و از آن زمان به بعد این ماهی به قسمتهای مختلف معرفی و با اکوسیستم ایران سازگار شد.

متاسفانه سود حاصل از واردات تخم ماهی حدود 200 درصد است که سرمایه اولیه‌ای هم برای واردات آن نیاز نیست چرا که وارد کنندگان با دریافت پیش‌پرداخت از خریداران به نوعی با سرمایه دیگران فعالیت می‌کنند!

در سال گذشته 400 ملیون تخم ماهی وارد ایران شد و این به معنی نابودی تولید تخم ماهی ایرانی و به‌دست آمدن سود سرشار برای وارد‌کنندگان است چرا که نیاز کشور به این میزان تخم ماهی وارداتی نبوده است.

مشروح بخش دوم نشست مشکلات و چالشهای صنعت آبزی‌پروری کشور:

تسنیم: در بخشهای قبلی به میزان بهره‌وری و آمار آن اشاره داشته‌اید؛ آیا ورود تکنولوژیهای نوین و به‌روز می‌تواند موجب کاهش قیمت تولید و عرضه محصولات شود؟

آقای فرهی: به طور قطع، ورود تکنولوژیهای نوین در صنعت آبزی‌پروری می‌تواند تاثیر‌گذار باشد اما برای این امر نیاز به سرمایه‌گذاری در دانش و ورود ماشین‌آلات، کاهش نرخ سود بانکی و آموزش به همراه جذب نیروی متخصص داریم.

صدور مجوزهای مختلف برای تولید ماهی قزل‌آلا

در مورد مجوزها نیز باید به عملکرد سازمان شیلات کشور اشاره‌ای داشته باشیم؛ این سازمان تاکنون چند نوع پروانه برای تولید ماهی قزل‌آلا صادر کرده که شامل: پروانه‌ بر روی چشمه‌ها و رودخانه‌ها، پروانه برای تولید‌کنندگان با استفاده از آب چاه که به واسط‌کاران معروف هستند و اکثراً تولید بچه ماهی می‌کنند و پروانه برای مزارع دو منظوره که با آب چاههای مستقر در زمینهای کشاورزی فعالیت دارند.

اما پروانه برای مزارع دو منظوره که با آب چاههای مستقر در زمینهای کشاورزی صادر شده است  می‌تواند مشکلاتی نظیر تشدید خطر بحران آب و حتی شوری خاک در مناطقی که آب لب شور وجود دارد را به‌دنبال داشته باشد که باید در این زمینه هم دقت کافی صورت گیرد.

ضمن اینکه وزارت کار نیز برای پرورش ماهی خانگی تسهیلات و پروانه لازم را ارائه می‌دهد که البته این روش صدور پروانه ناشی از نبود برنامه منظم در توسعه و استراتژی توسعه‌ای است که موجب تفاوت فاحش در  قیمت تمام شده خواهد شد و این مسئله نیز سرمایه‌گذاریهای انجام شده را به خطر می‌اندازد و باعث رقابت ناسالم می‌شود.

اما تمامی مسائل مطرح شده به همراه سایر موضوعات بخشی از عوامل اصلی شکست صنعت آبزی پروری است که در حال حاضر به حالت ورشکستگی در آمده، سرمایه‌گذاریها را به خطر انداخته و اشتغال را ناپایدار کرده است که در این میان حتی عده‌ای روانه زندان و بعضی از همکاران اقدام به خودکشی کرده‌اند.

روح‌الله فرهی؛ پیش‌کسوت تولید ماهی قزل‌آلا

تأثیر عملکرد سازمانهای نظام مهندسی و دامپزشکی در صنعت آبزی‌پروری

در این بین عملکرد نامناسب سازمانهایی همانند سازمان نظام مهندسی و نظام دامپزشکی نیز وجود دارد چرا که برای اشتغال‌سازیهای کاذب و بی‌تعهد، با تحمیل خود به صنعت‌ آبزی‌پروری باعث مزاحمتهایی شده‌اند و این فرآیند را سخت‌تر، پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر کرده‌اند.

باید یادآور شد که پیش از حضور این سازمانها، فرآیند تولید موفق‌تر، روانتر و با هزینه پایین‌تر بود و در حال حاضر با حضور این دو سازمان (نظام مهندسی و نظام دامپزشکی) بسیاری از مشکلات بیشتر از پیش شده که از آن جمله می‌توان به بیماریهای اپیدمی در مزارع پرورش ماهی، صدور مجوزهای بی‌منطق و ضوابط دست و پا گیر برای تمدید مجوزها اشاره کرد.

همچنین جزیره‌ای کار کردن این مجموعه‌ها و نظارت ضعیف دستگاههای ناظر را باید به مسائل ذکر شده اضافه کرد به ‌شکلی که تولید و تولید کنندگان به مثابه گوشتی قربانی در چنین سازمانها و اداراتی در آمده و هر کس به آنها صدمه‌ای وارد می‌آورد که این عامل شکست صنعت آبزی‌پروری خواهد شد.

دلایل وجود قیمتهای متعدد در تولید ماهیان

هنگامی که چند نوع روش برای تولید ماهیان وجود دارد چندین قیمت تمام شده نیز پدید می‌آید و چون مزارع تولید ماهی با توجه به روش و نوع صدور پروانه‌ها به‌گونه‌ای واحدهای اقتصادی کوچک محسوب می‌شوند و با توجه به هزینه‌های سربار، مدیریت ضعیف، کمبود توسعه دانش و عدم قدرت سرمایه‌گذاری به نوعی برهم ریختگی قیمت در بازار ایجاد خواهد شد.

به عنوان نمونه شهرهای زنجان، سبزوار و ورزنه اصفهان با برداشت از آبهای «لب‌شور» ارزانترین قیمت ماهی پرورشی را ارائه می‌‌کنند چرا که فقط پول غذا و بچه ماهی را پرداخت می‌کنند و هزینه‌ای را برای کارشناس یا نیروی انسانی نمی‌پردازند ضمن اینکه به لحاظ سایر فعالیتهای کشاورزی به‌نوعی بهره‌برداریهای دیگر اقتصادی دارند که به همین سبب تمامی هزینه‌ها از تولید‌کننده کنار رودخانه و سایر تولید‌کنندگان پایین‌تر است؛ برخی از این تولید‌کنندگان در استانهای ذکر شده با تولیدات اندک خود در مقیاس کشور، نظام بازار را مختل کرده و به مشکلات افزوده‌اند.

متاسفانه مردم در بحث قیمتها با این موضوعات طرح شده آشنا نیستند؛ برخی تولیدکنندگان همانند بنده از نیروی انسانی و کارشناس بهره می‌گیریم اما برخی تولیدات با توجه به شرح فوق اینگونه نیستند.

تسنیم: در مورد قیمت پایین  ماهی در زنجان توضیح بیشتری بدهید، چرا شما از کارشناس و نیروی انسانی بهره می‌برید اما آنها از کارشناس و نیروی انسانی لازم استفاده نمی‌کنند؟

فرهی: واحدهای آنها کوچک، خُرد و در کنار مزرعه تولیدات محصول قرار دارد که این کوچک بودن واحدها  و مجاورت این تولید به همراه تولیدات دیگر با استفاده از سایر عوامل موجب کاهش قیمت می‌شود اما اصل پرسش هم اینجا پدید می‌آید که مگر چقدر می‌توانیم با آن ظرفیت خُرد تولید داشته باشیم؟ آیا این تولید در مجموع عوامل اقتصادی ملی که باید در نظر گرفته شود صرف اقتصادی دارد و به صلاح کشور است؟ آیا نباید در زمینه بازار و استفاده بهینه از سرمایه، دانش و اقتصادی بودن تولید با بهره‌برداری‌های منابع ملی که متعلق به آیندگان است و تهدیدهایی که شاید بعضاً برای خاک و محیط زیست ایجاد کنند فکر کرد؟ اگر با این روش و مزارع هم صلاح در تولید است با تعریف بازار هدف مخصوص این تولید باید از ضربه‌ای که با ورود این محصول به اکثریت تولید کنندگان می‌خورد جلوگیری کرد و این باز تعریف بازار هدف و سیاست گذاری در تولید را می‌طلبد.

تسنیم: چه فاکتورهایی موجب شده قیمتهای محصولات واحدهای کوچک و خُرد تولید ماهی پایین‌تر از محصولات واحدهای دیگر در کشور باشد؟

فرهی: عدم استفاده از دامپزشک مستقر و کارشناس تولید، وجود نیروی انسانی ساده که همزمان در مزرعه کشاورزی مشغول به فعالیت است، نپرداختن هزینه‌های ایاب و ذهاب و استفاده از امکانات مشترک کشاورزی برای پرورش ماهی از جمله عوامل پایین‌ بودن قیمتهای واحدهای کوچک است؛  اما مزارع بزرگ کنار رودخانه این نوع هزینه‌ها را باید بپردازند که در همین رابطه واحدهای خُرد با تولیدات اندک، اکثریت مطلق تولید کنندگان را به حاشیه رانده‌اند.

عدم نظارت و برخورد با واحدهای خُرد تولید ماهی

ضمن اینکه مسئولان ذیربط در حوزه آبزی‌پروری و تولید ماهی در سایر موضوعات مرتبط همانند آب و محیط زیست نیز می‌توانند به راحتی مانع مجوزهای ما (تولید کنندگان) شوند؛ حتی دامپزشکی و سازمان محیط زیست نیز قادر هستند واحدهای تولیدی ما را پلمپ کنند اما واحدهای کوچک و خُرد ذکر شده جزوه مزرعه کشاورزی محسوب می‌شوند و نظارت یا برخورد با آنها کمتر است.

قربانی: در حوزه فعالیت صنعت آبزی پروری کشور، بسیاری دغدغه‌ها با برخی مزرعه‌ها و پرورشهای ماهی کوچک و خرد وجود دارد؛ برخی مزرعه‌هایی که نزدیک ما هستند بدون مجوز به فعالیت می‌پردازند و زمانی که به عملکرد آنها مبنی بر استفاده این مزارع خُرد از بچه ماهی آلوده و احتمال آلوده کردن  سایر مزارع، انتقاد می‌کنیم این  مسئولان ذیربط تاکید می‌کنند که چون واحدهای کوچک و خُرد مجوز ندارند ما برخوردی با آنها انجام نمی‌دهیم.

قربانی؛ دامپزشک و متخصص تکثیر و اصلاح ژنتیک قزل‌آلا

تسنیم: متولی پلمب این واحدهای تولیدی کوچک و خُرد که به گفته شما احتمال آلوده کردن سایر مزارع و تولید‌کنندگان ماهی را دارند، کدام سازمان است؟

قربانی: شیلات و دامپزشکی نقش بسزایی در برخورد با این واحدهای تولید‌کننده ماهی دارند اما نتوانسته‌ایم تاکنون آنها را مجاب کنیم.

فرهی: شاید هم اگر تخلفی از سوی این واحدهای تولیدی ماهی (واحدهای کوچک و خُرد) صورت گیرد، نتوانند آنها را پلمپ کنند چرا که آثار اجتماعی و موضوع از بین رفتن اشتغالزایی مطرح می‌شود.

در اکثر اوقات وقتی درباره مسئله اعتراض به بیماریهای ماهیان مراجعه می‌کنیم، دستگاههای ذیربط تاکید دارند که تا اعتراض منجر به خسارت نشده باشد به دنبال آن نخواهند رفت.

در زمینه صادرات محصولات نیز متاسفانه سازمان شیلات هنوز بازار هدف صادارتی و نگاه صادراتی برای تولید ماهی‌ها  تعریف نکرده  و ساز و کار تولید آن را ندارد چرا که اگر این تعریف را در تولید انجام می‌داد باید ساختار مجوزها، ضوابط و اقتصاد تولیدی را دوباره باز تعریف می‌کرد و میزان پشتوانه تولید پایدار صادرات را مورد توجه قرار می‌داد.

عدم سیاست‌گذاری شیلات برای بهره‌وری در تولید 

نگاه شیلات بیشتر برای ارائه آمار اشتغال است و هیچ سیاست‌گذاری برای بهروری در تولید ندارد چرا که نظامات تولید با بهروری بالا با هدف تولید اقتصادی، صادراتی و رقابتی در دنیا به ‌این ترتیب کنونی نیست و این عملکرد منجر به تولید ناپایدار شده که به دنبال آن اشتغال متزلزل و نابودی تولید کنندگان را در پی داشته است.

به عنوان نمونه در مورد بهره‌وری مناسب در صنعت آبزی‌ پروری، برخی کشورها عملکرد متفاوتی را ارائه می‌کنند؛ در گزارشی که یکی از مسئولان شیلات در بازدیدی از یکی از مزارع بزرگ کشور آلمان ‌می‌داد، این شرکت خارجی با 15 لیتر آب حدود  600 تُن تولید را انجام می‌داد و برای ارائه بهتر محصولات، تمامی فرآیندها اعم از  تخم ماهی، بسته بندی محصول، برندینگ و بازار توسط یک شرکت انجام می‌شد که این نشان از پایداری تولید و حضور در بازار دارد.

متاسفانه سازمان شیلات پشتیبانی لازم را از فناوری در عرصه آبزی‌ پروری انجام نداده و استانداردهای تولید کمی و کیفی نیز مورد توجه قرار ندارد ضمن اینکه وقتی به آنها می‌گوییم تولید ماهی ما روی دستمان مانده و نمی‌توانیم آن را به‌فروش برسانیم، می‌گویند این مشکل شما است و مسئله ما محسوب نمی‌شود!! آنها تاکید دارند که تنظیم‌کننده سیاستهای مقررات هستند که البته این وضعیت موجود حاصل تنظیم این سیاست و مقررات است.

در تمام کشورهای دنیا در قسمت کشاورزی حمایتهای خاصی صورت می‌گیرد یعنی در قسمتهای اصلاح‌ نژاد و تولید، خود دولت حمایت را انجام می‌دهد و آرام آرام فعالیت را واگذار می‌کند اما در کشور ما از ابتدا واژه «نه» را می‌گویند و آن را قبول نمی‌کنند.

تسنیم: وضعیت اتحادیه صنف شما یعنی صنعت آبزی‌پروری چگونه است؟

فرهی: سازمان شیلات اتحادیه سراسری را به مدیریت خود درآورده ‌است؛ از حدود 18  سال قبل تاکنون سه نفر از اعضای هیئت مدیره آن ثابت مانده‌اند.

در سال 78 با وجود حدود 300 واحد تولید‌کننده و در حال حاضر با وجود حدود 7 هزار واحد تولیدی، این اتحادیه سراسری با تغییراتی مواجه شده است یعنی در سال 78 و در زمان آغاز فعالیت، این اتحادیه 19 عضو داشت و در حال حاضر با توجه به رشد 23 برابری تعداد واحدهای تولیدی، تعداد اعضای موجود اتحادیه از 19 عضو به 14 عضو تقلیل پیدا کرده است!!! البته این کاهش اعضا هم به وزارت تعاون برای استفاده از آرا آنها گزارش نشده  و سه عضو هیئت مدیره کماکان با این مهندسی آرا و در سکوت سازمان شیلات و ضعف پیگیری و اجرای قانون توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ثابت مانده‌اند.

با توجه به افزایش اعتراضات تولید‌کنندگان طی سال اخیر برای کنترل بیشتر اتحادیه‌ها، سازمان شیلات ایران با هماهنگی اعضا هیئت مدیره همین اتحادیه مصادره شده قدیمی توسط این اشخاص برای تضمین تسلط خود برخلاف نص صریح قوانین موجود کشور که در این موضوع وجود دارد و مصوب در مجلس شورای اسلامی است با پشتیبانی وزیر کشاورزی با وجود دو قانون ماده 8 حفاظت و بهره‌برداری از آبهای آبزی‌پروری مصوب سال 74 و ماده 5 قانون توسعه و بهبود فضای کسب و کار مصوب سال 91 که مصرح کرده‌اند تمام تشکلهای آبزی‌پروری و صید در وزارت تعاون و بر مبنای قانون تعاون مصوب مجلس شورای اسلامی باید تشکیل و از شکل‌گیری تشکل موازی و تشدد در تولید خوداری کنند؛ سازمان شیلات با ایجاد اتحادیه موازی با حضور اتحادیه قبلی با توضیحات واهی بر خلاف قوانین مذکور نسبت به ایجاد اتحادیه موازی اقدام و این امر نه تنها مشکلات را حل نکرده بلکه باعث انشقاق و خسارت مادی و معنوی به تولیدکنندگان این حوزه شده است.

رفیعی؛ مدیر دپارتمان محیط زیست مرکز پژوهشی آرا

خانم رفیعی: افرادی که در حال حاضر متولی شیلات هستند و به فعالیت می‌پردازند جزوه افراد باسابقه این رشته هستند و تحصیلکرده این رشته محسوب می‌شوند اما اینکه این افراد چرا فعالیتی نمی‌کنند و نسبت به مشکلات آشنایی دارند جای سؤال و چرایی دارد.

فرهی: اگر حرکت آبزی‌پروری جدید کشور را از دهه 70 و  بعد از سالهای انقلاب اسلامی تصور کنیم همین آقایانی که امروز مسئول عرصه شیلات هستند در وزارت جهاد نیز کارهای مربوطه را شروع کردند؛ اینها افرادی بوده‌اند که در آن تاریخ، شروع فعالیت را به صورت مناسبی گذاشتند البته اشتباهاتی را هم داشتند اما در حال حاضر دلیل برخی سماجتهای آنان را نمی‌دانیم.

وقتی به این افراد مسئول در حوزه آبزی‌پروری می‌گوییم که شرایط موجود با این نوع سیاستگذاریها، ما را به منزل نمی‌رساند یک شعار را مطرح می‌کنند که 20 کیلو سرانه مصرف دنیا است و تولید ماهی ما در کشور با آن فاصله دارد.

اما ما هم پرسشهایی را از مسئولان ذیربط داریم: آیا وقتی قیمت تمام شده بالا است ما با کار آشنا نیستیم؟ تخم آلوده ماهی وارد می‌شود ما با کار آشنا نیستیم؟ ماهی تیلاپیای قاچاق وارد می‌شود ما با کار آشنا نیستیم؟ بهتر است به این پرسشها هم پاسخ داده شود.

آمارهای شیلات بر اساس خوداظهاری است

متاسفانه شیلات نمی‌تواند و نمی‌خواهد آمار و اطلاعات مربوط به تولید ماهی را ارائه کند و غالب آمارها براساس خود اظهاری انجام گرفته است؛ اصولاً ساختار موجود در سازمان شیلات و دامپزشکی توانایی ارائه آمارهای دقیق از واحدهای تولیدی را ندارد و این مسئله بر نابسامانی‌ها افزوده است.

تسنیم: آیا ماهی قزل آلا بومی ایران محسوب می‌شود؟

ورود ماهی قزل‌آلا به ایران در سال 1339

قربانی: ماهی قزل‌آلا در سال 1339 توسط یک کارشناس دانمارکی وارد ایران شد و از آن زمان به بعد این ماهی به قسمتهای مختلف معرفی و با اکوسیستم ایران سازگار شد.

فرهی: ماهی‌ها در دنیا به سه دسته سردابی، گرمابی و حاره‌ای تقسیم می‌شوند؛ ماهیان سردابی در دمای حدود 14 تا 16 بهترین سرعت رشد و شرایط تولید اقتصادی را دارند و تا دمای حدود 22 درجه را تحمل می‌کنند که بالاتر از این درجه موجب بروز مشکل برای آنها می‌شود که ماهی قزل آلا در این گروه قرار دارد و دارای امگا سه بالایی است.

ماهی‌های گرمابی‌ نیز در دمای بین 22 تا 28 درجه بهترین رشد و سرعت را دارند و حاره‌ای‌ها که در ایران وجود ندارند بالاتر از دمای 28 درجه سرعت رشد می‌یابند.

گونه بومی ماهیان سردابی در ایران همان ماهی‌های آزاد دریای خزر هستند که باید مورد توجه قرار گیرند و قزل‌آلای تولیدی در ایران هم از همین دسته محسوب می‌شود اما زادگاه اولیه آن رودخانه‌های کالیفرنیا بود که بعدها به سراسر دنیا منتقل شد. تخم ماهی قزل‌آلا از سال 1339 توسط آقای دکتر معتمد  به ماهی‌سرای کرج وارد شد و فعالیت بر روی این ماهی از همان سال آغاز شد.

حدود 90  درصد آبزیان داخل کشور مخصوصاً در دریای شمال کشور به این اکوسیستم وارد شده‌ یا مهاجرت کرده‌اند که به عنوان نمونه کپور و کفال بومی ایران نبوده‌اند اما وقتی به ایران وارد شده‌اند در سیستم محیط زیست و اکولوژیک معرفی شده و زمانی که در محیط مانده‌اند به عنوان بومی تعریف می‌شوند.

در مورد ماهی قزل‌آلا نیز باید گفت که نژاد اصلی آن متعلق به یکی از رودهای کالیفرنیا است و بهترین گونه‌ای بود که از رشد و غذاگیری فعالیت داشته و در تمامی دنیا تجاری‌سازی شده است.

چرایی تعطیلی و ورشکستگی 60 درصد از مزارع پرورش ماهی

اما در مورد واردات تخم ماهی، بیماریها و نحوه عملکرد سازمانهای ذیربط نیز انتقاداتی وجود دارد که متاسفانه شاهد این مدعا، وجود بیماریها و تعطیلی بیش از 60 درصد مزارع پرورش ماهی و ورشکستگی آنها است.

متاسفانه سود حاصل از واردات تخم ماهی حدود 200 درصد است که سرمایه اولیه‌ای هم برای واردات آن نیاز نیست چرا که وارد‌کنندگان انحصاری آن با دریافت پیش‌پرداخت از خریداران به نوعی با سرمایه دیگران فعالیت می‌کنند.

واردات 400 میلیون تخم ماهی به ایران

در سال گذشته 400 ملیون تخم ماهی وارد ایران شد و این به معنی نابودی تولید تخم ماهی ایرانی و به‌دست آمدن سود سرشار برای وارد‌کنندگان انحصاری تخم ماهی است چرا که نیاز کشور به این میزان تخم ماهی وارداتی نبوده است ضمن اینکه به‌دلیل وجود بیماری، غالب این تخمها و بچه ماهی‌های حاصل از آن از بین رفته و باعث ایجاد فاجعه می‌شود که بر همین اساس تولید تخم ماهی ایرانی هم شکست خورده و  در حال نابودی کامل است.

قربانی: درباره تولید هم باید گفت از آن زمان که ماهی قزل‌آلا وارد ایران شد به عنوان یک ماهی لوکس معرفی شد و از اواخر دهه 60 روی موضوع تولید و تکثیر آن فعالیت بیشتری صورت گرفت؛ ماهی قزل‌آلا ابتدا در آذربایجان غربی تکثیر شد و سپس به برای تولید به سایر نقاط کشور همانند شیراز یا دیگر استانها انتقال یافت.

در دهه‌های گذشته و سالهای نه چندان دور، هر کسی که منبع آبی در اختیار داشت، درخواست دریافت مجوز برای تولید و تکثیر ماهیان را ارائه می‌کرد که البته اصولی در مجوز دادن وجود نداشت؛ حتی در دهه 80 نیز با توجه به مجوزهای بی‌اصول، هرکس هر تقاضایی در رابطه با مجوز تولید و تکثیر ماهی داشت مورد توجه قرار می‌گرفت و حتی هر کس مجوز تکثیر و دیگری مجوز پرورش می‌داد آن را در زمان مقتضی دریافت می‌کرد که به‌عنوان نمونه در دهه 80 حدود 127 مجوز مرکز تکثیر داده شد.  

در دهه 80 حدود 127 مجوز مرکز تکثیر صادر شد که هرکدام از این مراکز تکثیر به عنوان مرکز مادر و تولید کننده تخم ماهی محسوب می‌شدند.

اما در مورد مقایسه صنعت آبزی‌پروری در ایران با سایر کشورها تفاوتهای بسیاری وجود دارد، به عنوان مثال صنعت آبزی‌‌پروری در ایران را با آبزی‌‌پروری در کشور نروژ مقایسه کنید؛ در حال حاضر کشور نروژ همانند ایران  صنعتی با نام آبزی ‌پروری در اختیار ندارد اما آنها در بحث تولید آبزیان و ماهی‌های قزل‌آلا رویکرد اصلاح ژنتیک را مورد توجه قرار داده‌اند و به موفقیت هم دست یافته‌اند.

تفاوت تولید ماهی در ایران و نروژ 

کشوری همانند نروژ فقط سه مرکز تکثیر تخم ماهی دارد اما بزرگترین تولید‌کننده قزل‌آلای دنیا محسوب می‌شود؛ آنها در این سه مرکز به‌ خوبی به فعالیت می‌پردازند اما ما 127 مرکز تکثیر در اختیار داریم و با سیاستهای نامناسب شیلات هنوز به تکنولوژی،  علم و مهارت اصلاح ژنتیک و به‌گزینی در رقابت با کشورهای پیشرفته در این صنعت دست پیدا نکرده‌ایم و حتی وارد‌کننده تخم ماهی از فرانسه، اسپانیا یا سایر کشورها شده‌ایم.

راز موفقیت مراکز تکثیر تخم ماهی در کشور نروژ در این است که این سه مرکز تکثیر از تمامی حمایتهای دولتی، تحقیقاتی و دانشگاهی برخوردارند.

اما مزرعه تکثیر در فعالیت صنعت آبزی‌پروری بسیار مهم است؛ ریشه تمام تولیدات آبزیان به مرکز تکثیر برمی‌گردد؛ اگر مولد بد وجود داشته باشد نسل مناسبی پدید نمی‌آید؛ به عنوان نمونه تولید مثل یک نر و ماده‌ای که دارای ژن نامناسب هستند موجب به‌وجود آمدن نسل نامناسب در آبزیان و ماهی‌ها خواهد شد که باید در این زمینه دقت کافی صورت گیرد.

متاسفانه وقتی به یک مرکز، مجوز تکثیر تخم و ماهی داده می‌شود و آن مرکز دانش فنی مناسب را ندارد، شاهد مسائلی نظیر بدتر شدن نسل می‌شویم؛ به عنوان نمونه از دهه 70 به بعد کشور ما تبدیل به مراکز تکثیری شد که که نسل را بدتر و بدتر کرده‌اند.

در ابتدا به‌دلیل اینکه نسل آبزیان و ماهی‌های ما از طبیعت گرفته شده بود، تنوع ژنتیکی مناسبی را شاهد بودیم اما رفته‌رفته تلاقی‌های نامناسب در مراکز تکثیر انجام گرفت و رفته رفته وضعیت بدتر شده و به سمت پس رفت رهنمون شدیم.

اما تفاوت دیگر صنعت آبزی‌پروری میان ایران و نروژ در این است که این کشور با مطالعات و تحقیقات کامل تلاقی‌های مناسب ماهی‌ها را انجام داد؛ عملکرد نروژ به‌گونه‌ای بود که ماهی آنها در سه‌ سال به 8 کیلو رسید اما ماهی‌های ما در همین مدت به 1.5 کیلو رسیدند؛ ‌در حقیقت ما از لحاظ اقتصادی و تولید اقتصادی فاصله پیدا کردیم و نمونه بارز آن همین رشد چند کیلویی تخم ماهی‌های نروژی به نسبت ایرانی بود؛ موضوع ژن خوب و نژاد برتر در این زمینه مورد توجه جدی قرار دارد که ما نیز باید به آن دقت کنیم.

فرهی: اصل اینکه بازار صنعت آبزی‌پروری ایران به تسخیر تخم ماهی‌های خارجی درآمد به سبب همین مطالب ذکر شده در بالا است و باید برنامه‌ریزی کامل و مناسبی در زمینه تولیدات انجام می‌گرفت.

قربانی: سال 81 آقای دکتر امینی متخصص ژنتیک از انگلیس مبحثی را مطرح کرد و گفت که با توجه به صدور مجوزها در صنعت آبزی پروری در یک نقطه، گره می‌خوریم و مراکز تکثیر و پرورش توجیه اقتصادی را از دست می‌دهند؛ وی بعد از یک سال مطالعه  توانست طرح جامع اصلاح ژنتیک را تهیه و آن را به عنوان سند درآورد.

فرهی: متاسفانه شیلاتی‌ها این سند را پنهان می‌کنند.

اصلاح ژنتیک یکی از راه‌حلهای صنعت آبزی‌پروری

قربانی: کارهای مطالعاتی بر روی این سند انجام گرفته و به شیلات ارائه شده است که در آن نیز راه حل ما اصلاح ژنتیک عنوان شده است؛ این راهکار اصلاح ژنتیک در سالهای گذشته در نروژ و فرانسه به اجرا در آمده و این برنامه‌ها نشان می‌دهد که حدود 15 سال از دنیا عقب هستیم.

در مورد کارهای تحقیقاتی نیز در گذشته قرار بود که مرکز تحقیقات یاسوج با بودجه دولتی آغاز به‌کار کند و اگر این مهم مورد توجه قرار می‌گرفت لقاح درون خانوادگی‌ حذف می‌شد و هر سال به رشد و رقابت‌پذیری در بازار جهانی دست می‌یافتیم.

چرایی علت واردات تخم ماهی به ایران

متاسفانه بعد از اینکه صنعت با عدم همکاری دولت مواجه شد، برخی از اعضای اتحادیه و سایر افراد تکثیر تخم تصمیم گرفتند تا تخم را از کشورهای دیگر وارد کنند یعنی متوجه شدند که می‌توانند از خارج تخم را وارد کنند و این کار در دهه 80 از سوی بعضی تولیدکنندکان شروع شد؛ بعد از این موضوع و اهمیت واردات تخم ماهی از سوی برخی تولیدکنندگان، سازمان شیلات تصمیمی تازه گرفت و تاکید کرد که به 127 مرکز تکثیر، مجوز واردات تخم را می‌دهم.

شیلات در این سالها تصمیم گرفت به 127 مرکز تکثیر، جواز واردات تخم را بدهد و از این طریق به تولید بچه ماهی و تامین بازار بپردازند بنابراین تاکید کرد که به 127 مرکز تکثیر مجوز می‌دهم تا تخم وارد کنند و با تولید بچه ماهی آن را به بازار بفرستند.

پس از این مرحله، برخی مراکز تکثیر به وارد‌کنندگان تخم مبدل شدند اما برخی از مراکز نیز اقدام به این کار نکردند؛ به عنوان مثال ما می‌گوییم این روش باعث ورود بیماری به گله خواهد شد که به همین علت هم تخم ماهی را وارد نکردیم.

اما در نتیجه چنین اقدامی و تصمیم‌گیری حدود 80 مرکز تکثیر از 127 مرکز معدوم شدند؛ متاسفانه تخم ماهی‌هایی را وارد ‌کردند که این تخمها هم آلودگی داشته و هم نظارتی روی آنها نبود؛ اکثر مراکز تکثیر، مولدین خود را نابود کردند چون عملاً نیاز به تخم ماهی را از واردات تامین کردند و در حال حاضر همگی آن مزارع درگیر بیماریهای وارداتی هستند.

متاسفانه با واردات و مسائل مطرح شده که در طول زمان واقع شد حدود 80 مزرعه به تعطیلی کشیده شد؛ در این میان برخی هم مجوز تکثیر دارند اما عملاً مولدی برای آنها وجود ندارد.

در مورد وارد‌کنندگان تخم ماهی نیز وقتی آنان روند واردات را مناسب دیدند، نوعی عطش در بازار ایجاد کردند؛ یعنی با ایجاد راهکاری به مدیریت تخم وارداتی پرداختند و با قیمت‌سازی کاذب به فعالیت در بازار پرداختند؛ در این میان سازمان شیلات نیز  مجوزهای جدیدی با نام حد واسط کار را صادر کرد و عده‌ای با تحویل تخم ماهی تصمیم گرفتند بچه ماهی تحویل دهند که این افراد نیز به عطش بازار دامن زدند که به همین ترتیب این بازار برای برخی افراد دارای جذابیت بسیار زیادی شد که به هیمن منظور تعداد زیادی مزارع بدون مجوز برای تولید بچه ماهی ایجاد شد و قیمت بچه ماهی از 200 تومان به 650 تومان ارتقا پیدا کرد که باعث بروز مشکلاتی هم شد.

اما در مورد واردات باید گفت که این واردات به ایران به صورت تخم ماهی بوده و ماهی مولد وارداتی نیامده است البته واردات مولد هم در هیچ کشوری انجام نمی‌گیرد چرا که آن را جزو کالای استراتژیک خود می‌دانند.

ورود تخم ماهی‌های ناقل بیماری به داخل

بعد از این پروسه‌ها و انجام واردات و با توجه به اینکه دانش فنی بیماریها را نداشتیم، از سال 90 اجازه آزمایشها را دریافت کردیم و خود ما به‌طور کامل برای شناسایی بیماریها اقداماتی را انجام دادیم؛ در این زمان متوجه شدیم که برخی بیماریها وارد کشور می‌شود یعنی تمامی مجوزهای سازمان دامپزشکی که به عنوان تخمهای عاری از بیماری صادر می‌شد در حقیقت ناقل بیماری بوده و خود آنها هم از این مسئله اطلاعی ندارند؛ در حقیقت تخمهایی که خریدار به عنوان محصولات عاری از بیماری خریداری می‌کرد، تخمهای بیمار بوده است.

البته سال 86 یکی از کارمندان دامپزشکی دانشگاه مشهد که در حال حاضر نماینده فائو در پاکستان است اعلام کرده بود بیماری VHS از طریق تخم آلوده دانمارکی وارد کشور شده اما به محض اعلام این موضوع با وی برخورد صورت گرفت و از سازمان دامپزشکی هم اخراج شد.

ضمن اینکه در سالهای بعد این واردات اکثراً از فرانسه و اسپانیا با همان شرایط و آلودگیها انجام گرفت؛ متاسفانه موضوع بیوتروریسم در مدیریت شیلات و سازمان دامپزشکی نامفهوم است و دلیل این سخن نیز تذکرات فراوان بابت حوادث ایجاد شده است.

آقای فرهی: علت اینکه سازمان دامپزشکی اجازه نمی‌داد این مسائل در مورد تخم ماهی‌ها یا بیماری آنها مطرح شود به این دلیل بود که کشور ما تا آن زمان عاری از بیماری شناخته شده بود و اگر فائو چنین گزارشی درباره بیماریها و عامل ویروسی را دریافت کند کشور موردنظر را به عنوان کشوری آلوده اعلام می‌کند و محدویتهایی برای آن به‌وجود می‌آید.

آقای قربانی: متاسفانه از سال 86 تا سال 91 این ماهیان آلوده در داخل مزارع وجود داشتند و باعث انباشت ویروس شدند؛ این مسئله به‌گونه‌ای بود که در سال 91 شاهد اپیدمی ویروس بودیم و مزارع ما دچار تلفات شدند؛ به عنوان مثال حدود 20 تن 50 تن و حتی یک هزار تن ظرفیت نابود شدن ماهی را داشتیم؛ این روند در آن سالها ادامه داشت تا اینکه سازمان دامپزشکی بعد از پنج سال مجبور به ورود شد و اعلام کرد که بیماری VHS وارد کشور شده است در صورتی که اگر نظرات و دلایل همان کارشناس خود را می‌شنیدند چنین مسئله‌ای پدید نمی‌آمد و ویروس گسترش نمی‌یافت.

از سال 91 حدود 60 درصد مزارع پرورش ماهی ما به دلیل ورود بیماری نابود شد و در حال حاضر هم نمی‌توانند این مسئله را پایان دهند.

تسنیم: چه راهکاری برای پایان دادن به این مشکلات در حوزه واردات تخم ماهی و سایر مسائل صنعت آبزی پروری وجود دارد؟

قربانی: راهکار بسیار ساده است و ما از حدود دو سال قبل مسیر را برای اصلاح سیستم آغاز کرده‌ایم؛ از سال 91 به بعد 60 درصد بدنه صنعت نیز از دست رفت یعنی قبل از 91 با تولید ماهیان بومی خودمان 170 هزار تن در کشور تولید ماهی قزل‌آلا داشتیم که بعد از بیماریها تولید به 52 هزار تن رسید.

تسنیم: آیا ماهی‌های تلف شده در بازار کشورمان فروش می‌رود؟

آقای قربانی: خیر، تلفات ماهیها فروش نمی‌رود حتی اگر عملیات انجماد هم بر روی ماهی‌های تلف شده مولد هم صورت گیرد و بخواهند آن را به بازار بفروشند این کار عملیاتی نمی‌شود چراکه بازاریها متوجه مسئله می‌شوند. مرده بودن، منجمد بودن و... ماهیهای مولد قابل تشخیص است و می‌توان آن را از نحوه جدا شدن استخوانهای درون شکمش تشخیص داد بنابراین نمی‌توانند در حوزه تلفات تخلف کنند و تاجرهای بزرگ یا بازاریها به سرعت متوجه خواهند شد.

ضمن اینکه می‌توانند همان باقیمانده‌ها را تبدیل به پودر ماهی کنند که البته ویروس منتقل نمی‌شود و فقط قیمت بسیار اندکی را نصیب آنها می‌کند؛ قیمت پودر ماهی حدود 2 هزار تومان به‌فروش می‌رسد در صورتی که قیمت خود ماهی 15 هزار تومان تمام می‌شود و این موضوع تبدیل ماهیها به پودر رقم بسیار اندکی را شامل می‌شود.

لازم به ذکر است یاد آوری کنم این بیماریها به انسان آسیب نمی‌زند و به انسان منتقل نمی‌شود و فقط به ماهی آسیب زده و باعث تلفات در آنها خواهد شد.

اما در مورد تولید تخم ماهی و میزان نیازهای کشور باید گفت که تولید تخم با 127 مزرعه‌ای که در داخل کشور وجود داشت به اندازه‌ای انجام می‌گرفت که همه برنامه‌ها متعادل پیش‌ می‌رفت و با توجه به نیازها همه چیز مشخص بود اما بعد از واردات و سیر صعودی آن ما از 800 کیلو واردات تخم ماهی در سال 83 به حدود 27 تن در سال 95 رسیدیم.

ضمن اینکه نحوه واردات تخم و تولید آن نشان می‌دهد تلفات تخمها و بچه‌ماهیهای وارداتی به لحاظ بیماری حادث شده است؛ وقتی تخم ماهی در کشور مبدا خارجی کمتر از 50 تومان خریداری و در کشور از 110 تا 130 تومان قیمت رسمی و قیمت غیر رسمی تا 250 تومان به فروش می‌رسد، این فجایع و مشکلات مطرح شده نیز حاصل می‌شود.

نحوه واردات تخم ماهی به‌گونه‌ای بود که در ابتدا حدود 5 میلیون تخم ماهی وارد کشور می‌شد اما بعد از آن و در سال 95 این رقم به 400 میلیون تخم ماهی رسید که البته این واردات نیز رسمی و قانونی انجام می‌گیرد! البته شایعاتی مطرح است که با توجه به سود بالای واردات تخم ماهی، این محصول به صورت قاچاق نیز از مبادی ورودی قانونی و بعضاً غیر قانونی وارد کشور می‌شود که آنها از نظارت موجود دامپزشکی هم خارج است.

تخم ماهی‌های ریز را به کشور وارد می‌کنند

فرهی: واردات تخم ماهی به صورت کیلویی است اما آن را به ‌صورت دانه‌ای به فروش می‌رسانند؛ به عنوان مثال با احتساب برنامه‌ریزی‌ها، در یک گرم باید تعداد 10 عدد تخم وجود داشته باشد اما واردکنندگان از یک گرم 15 عدد تخم وارد می‌کنند یعنی تخمهای ریز را به کشور می‌آورند.

 قربانی: با این حجم واردات انبوه اگر ما تولید واقعی ماهی قزل آلا در کشور را 80 هزار تن در نظر بگیریم، نیاز کشور 160 میلیون تخم ماهی است اما اکنون حدود 400 میلیون تخم ماهی وارد می‌شود!!

یعنی می‌گوییم 80 هزار تن گوشت مد نظر است و نیاز کشور 160 میلیون تخم است اما در حال حاضر واردات قانونی 400 میلیون تن است ضمن اینکه  ما هم تولید‌کننگان واقعی محسوب می‌شویم و 250 میلیون تخم هم تولید کرده‌ایم که با این احتساب رقم تخمها  650 میلیون تخم می‌شود.

در حال حاضر نیز شاهد مسائل مختلف در این حوزه هستیم؛ هم اکنون به‌دلیل بیماری، برخی تخمها از بین رفته‌اند و از طرفی تولید روی دست مردم مانده و در حال حاضر هیچ کس بچه ماهی را از مزارع خریداری نمی‌کند که اینها بخشی از مشکلات محسوب می‌شود.

علت واردات 400میلیون تخم ماهی چیست؟

ما به این روند از برنامه‌ها به طور جدی اعتراض داریم و می‌گوییم سازمان شیلات اگر درباره تولید کشور اطلاعاتی ندارد بهتر است کنار برود و اگر با تولید آشنا هستید چرا 400 میلیون تخم ماهی وارد می‌کنید؛ تولید ما روی دست‌مان می‌ماند به عنوان مثال بنده حدود 15 میلیون تخم دارم اما هنوز نمی‌دانم که آیا توانایی فروش آنها را دارم یا نمی‌توانم آنها را به فروش برسانم.

متاسفانه واردکنندگان در فصل تولید ما، مجوز واردات را دریافت می‌کنند که امیدواریم به این مسئله و همچنین مدت زمان سه ساله به تخم رسیدن ماهی‌های بالغ توجه شود.

آقا فرهی: سال 83 که حدود 810 کیلو تخم ماهی وارد کردند تولید گوشت ماهی در کشور 27 هزار تن بوده است؛ سال 95 حدود  400 میلیون تخم وارد شده که حدود 90 هزار تن تولید شده یعنی حدود 30 برابر افزایش واردات تخم ماهی داشته‌ایم اما فقط حدود سه برابر افزایش تولید انجام گرفت.

تسنیم: پاسخ سازمان شیلات در قبال این نوع عملکرد در واردات تخم و تولید ماهی چیست؟

شیلات در برابر مسائل مطرح شده ما می‌گوید، مزارع آلوده است اما تخم ماهی آلوده نیست!! ما هم پاسخ داده‌ایم که قبل از واردات تخم‌ها این نسبتها وجود نداشته است؛ چرا 400 میلیون تخم با سه برابر افزایش تولید انجام گرفته و شیلات نمی‌خواهد از خواب بیدار شود.

درباره واردات تخم ماهی هم این محصول در مبدا دانه‌ای 50 تومان خریداری می‌شود و هزینه‌های گمرکی و حمل و نقل هم به 25 تومان نمی‌رسد اما قیمت‌گذاری در کشور بر مبنای توافق 5 نفره واردکنندگان که با شیلات انجام داده‌اند 125 تومان در نظر گرفته شده است که البته این واردکنندگان سرمایه‌گذاری در این حوزه هم ندارند چرا که ابتدا پول تخم ماهی وارداتی را از شما دریافت می‌کنند.

متاسفانه اتحادیه دقیقا در اینجا آلوده می‌شود؛ دو نفر از اعضای هیئت مدیره اتحادیه، خودشان وارد‌کننده رسمی تخم ماهی قزل آلا شده‌اند و حتی یکی از آنها وارد کننده تخمها با عنوان یک شرکت فرانسوی است و البته نماینده کل صنعت در دامپزشکی هم محسوب می‌شود!!! متاسفانه متولیان امر استراتژی و آمایش سرزمین ندارند که باید به این مهم توجه شود.

قربانی: سال گذشته اعتراضات خود را به نمایندگان مجلس ارجاع دادیم و آنها را نیز به خانه ملت کشاندیم که در هر حال با عدم واردات در طول یک ماه موافقت شد اما این مهم عملیاتی نشد و واردات به صورت غیر قانونی انجام گرفت.

---

---

---

"ماهی تیلاپیا" به‌شدت برای سلامتی مضر است/ ایران رتبه دوم مصرف تیلاپیا در جهان!

ورود تیلاپیای چینی به کشور توسط افراد سنگ‌فروش! سود هنگفت واردات تیلاپیا، تغییر ذائقه مردم در خوراک ماهی، تاریخ‌ مصرفهای دروغین به‌روی بسته‌بندی تیلاپیاهای وارداتی، مضرات مختلف مصرف تیلاپیا و... بخشی از مهمترین موضوعات این نشست است.

• ۱۴ آبان ۱۳۹۶

پیشتر دو بخش‌ از این نشست‌ها با عناوین:

صنعت پرورش «قزل‌آلای» کشور در آستانه ورشکستگی/ پرورش قزل‌آلا به‌شیوه‌‌ دهه  40 و تعطیلی

ورشکستگی 60 درصد از مزارع پرورش ماهی کشور/ انحصار واردات 400 میلیون تخم ماهی در دست 5 نفر منتشر شد؛ در ادامه مشروح بخش سوم این نشست تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

تسنیم: تیلاپیا به‌عنوان یکی از گونه‌های مهاجم در صنعت آبزی‌پروری به حساب می‌آید؛ خانم ندوشن! نظر شما به‌عنوان کارشناس محیط زیست درباره مشکلات زیست‌محیطی ماهی تیلاپیا چیست؟

دکتر ندوشن: ابتدا باید از واردکنندگان تیلاپیا و کسانی که خواستار پرورش این ماهی در کشور  هستند، پرسشهای زیادی صورت گیرد چرا که چنین سیاستگذاریهای کلانی در حوزه مصرف و تولید نیازمند بررسی در محورهای مختلف است.

 به‌عنوان مثال آیا خوشمزه و خوش‌طعم  بودن ماهی تیلاپیا نسبت به سایر ماهی‌های دیگر بررسی شده و آیا زوایای مختلف ورود این نوع ماهی را در کشور  بررسی کرده‌ایم؛ کشوری از لحاظ طعم یا مزه به ماهی تیلاپیا نمره بالا می‌دهد که گونه‌های خوش‌خوراک و خوش‌طعم آبزی و ماهیان دیگر را نداشته باشد و حس تنوع‌طلبی مشتریانش ارضا نشود.

ببینید، به‌عنوان نمونه این ماهی تیلاپیا در برخی نقاط کشور استفاده نمی‌شود؛ در حال حاضر مردمی که ماهی کپور و ... را نزدیک خود با قیمت ارزان و متنوع تهیه می‌کنند، هیچ‌گاه به‌سراغ تیلاپیای شیک و اتوکشیده نمی‌روند؛ آنها به‌سراغ همان ماهی محلی خود با قیمت ارزان می‌روند چرا که هم تنوع و هم اطمینان لازم را به آن دارند.

کدام اقشار مردم ماهی تیلاپیا را مصرف می‌کنند

باید ببینیم تیلاپیا برای چه قشری و کدام شهرها وارد می‌شود؛ خوب، برای قشری که خودشان کنار منابع ماهی قرار دارند وارد نمی‌شود ضمن اینکه تیلاپیا برای قشر ثروتمند هم وارد نمی‌شود چرا که آنها نیز ماهی و میگوهای مختلف را مصرف می‌کنند و به‌سراغ تیلاپیایی که حاشیه‌های فراوانی برای آن وجود دارد نمی‌روند؛ پس اگر به نوع نگاه مشتریان و خرید آنها دقت کنیم متوجه مغلطه شیلات در واردات تیلاپیا خواهیم شد.

ماهی تیلاپیا نباید وارد کشور می‌شد

بیشتر بخوانید: چرا مصرف «ماهی تیلاپیا» خطرناک است + صوت

بیشتر بخوانید: لطمه‌ای که «ماهی تیلاپیا» می‌تواند به محیط زیست ایران بزند

فعلاً از زاویه الزام بر واردات تیلاپیا را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ حتی اگر به جزئیات هم توجه می‌کردیم نباید این واردات صورت می‌گرفت چرا که ما ماهی قزل‌آلای پرورشی با تُن بالا داریم اما باید در اینجا از مسئولان ذی‌ربط پرسیده شود که آیا بهتر نبود این انرژی و مدیریت برای تیلاپیا را به‌سمت حفظ تولید قزل‌آلا و بالا بردن کیفیت و بهره‌وری تولیدات آن می‌کشاندیم؛ آیا بهتر نبود مثل همین کاری که چینی‌ها با تیلاپیا انجام می‌دهند و به‌‌نوعی آن را به‌صورت اتو کشیده و فیله تحویل مشتری می‌دهند، همین کار را با سایر آبزی و ماهیان می‌کردیم تا مردم به‌غیر از ایام عید نوروز در ایام دیگر سال هم ماهی‌ها را مصرف کنند. اگر با قزل‌آلا هم همان کار تیلاپیای چینی را انجام می‌دادیم قاعدتاً مردم ما هم این را در بهار و تابستان هم استفاده می‌کردند.

مصرف ماهی در مناطق روستایی کشور صفر است

همچنین  اینکه شیلات می‌گوید یک کیلو مصرف ماهی و آبزی‌ها را به 10 کیلو رسانده‌ایم شوخی است؛ مصرف ماهی مردم مناطق مرکزی کشور و اقشار روستایی تقریباً صفر است؛ برخی نقاطی هم که کنار دریاچه هستند و حتی ماهی رایگان دارند آن را استفاده نمی‌کنند و به‌گونه‌ای از بوی ماهی بدشان می‌آید که حرفهای شیلات را با این وضعیت داستان می‌پنداریم!

اما اینجا و با توجه به نوع مصرف بیان‌شده در نقاط مختلف کشور این پرسش مطرح می‌شود، پس ماهی تیلاپیا برای چه‌کسانی وارد می‌شود و هدف شیلات از این واردات چه بوده است؟

اگر تنوع قیمت و مزه را بهانه‌ای برای واردات ماهی تیلاپیا می‌پنداشتیم این عمل را برای کشور قبول می‌کردیم به‌عنوان مثال می‌گفتیم قزل‌آلا و شوریده برای برخی اقشار گران است و حال ما یک نوع ماهی با تنوع قیمتی وارد کنیم؛ پس این دو دلیل یعنی قیمت و مزه در واردات دخیل نبوده است، البته بنده فقط شنیده‌ام که این ماهی تیلاپیا به‌قیمت بسیار ارزان از چین وارد می‌شود!

آقای قربانی: بله، قیمت تمام‌شده واردات آن حدود یک دلار است.

آقای فلاح: بنده از سال 72 در کار عمده‌فروشی ماهی بوده‌ام و با ماهی‌های وارداتی به‌طور کامل آشنا هستم.

وجود افراد متخصص در واردات ماهی

اولین ماهی‌های خارجی وارداتی توسط صندوق معذوریت سازمان شیلات وارد کشور شد؛ این صندوق ابتدا ماهی "هوکی" را از نیوزیلند وارد کردند و این ماهی اقیانوسی بوده و طعم بسیار فوق‌العاده‌ای داشت؛ قیمت آن هم در حال حاضر مناسب است و حتی از تیلاپیا هم پایین‌تر است؛ تنها مشکل ماهی هوکی، سفید و لطیف بودن گوشت آن است و اگر پوست آن برداشته شود از بین خواهد رفت؛ میان واردات هوکی، برخی ماهی‌های بسیار عالی همانند کاردینال و ... هم وارد می‌کردند.

تا زمانی که افراد متخصص در صنعت واردات شیلات و ماهی بودند و در واردات هم تخصص و کیفیت مدنظر بود، ماهی‌های خوبی وارد کشور می‌شد.

واردات انبوه تیلاپیا از سال 92 به بعد

زمانی  واردات ماهی تیلاپیا در کشور کلید خورد که باید پول از  کشور چین  وارد کشورمان می‌شد؛ از سال 87 به بعد تا 89 این مقدار بالا از ماهی تیلاپیا در شهرستانهای کشور وجود نداشت و واردات عمده این محصول بعد از سال 92 شدت گرفت.

بیشتر بخوانید: تعطیلی و ورشکستگی 60درصد از مزارع پرورش ماهی کشور/ انحصار واردات 400میلیون تخم ماهی در دست 5 نفر

پولهای ایران تبدیل به ماهی تیلاپیای چینی شد

یعنی پولهایی که قرار بود از چین  وارد کشور شود تبدیل به ماهی تیلاپیا شد به‌عنوان مثال کسانی که سنگ‌فروش بودند و سنگ به چین صادر کرده بودند و می‌خواستند پول را دریافت کنند این ماهی را به‌دلیل سود بالایی که داشت وارد کشور کردند.

تنها چیزی هم که باعث فروش این ماهی تیلاپیای چینی در ایران شد، بسته‌بندی آن بود؛ به‌عنوان نمونه ماهی‌های قبلی آن بسته‌بندی مناسب را نداشتند اما به‌صورت سالم و کامل وارد کشور می‌شد.

کلر و co2 به‌روی تیلاپیای وارداتی به ایران

در مورد رنگ گوشت و بسته‌بندی ماهی تیلاپیا هم باید گفت که رنگ گوشت تیلاپیا این قدر سفید نیست بلکه به آن co2 و کلر می‌زنند و رنگ گوشت آنها در اصل تیره است ضمن اینکه لکهای قرمزرنگ روی ماهی نیز بر اثر مواد تغییر کرده و در حقیقت قهوه‌ای‌رنگ بوده است.

همچنین به این ماهی در زمان واردات "گلیز" (آب روی ماهی) می‌زنند و تاجران ایرانی این حرکت را برای سود بیشتر انجام می‌دهند که این مسئله نیز مغایر با نظر دامپزشکی انجام می‌گیرد و باید برخورد جدی صورت پذیرد چرا که این گلیز تا حدود 30 درصد است (یعنی حدود 30 درصد ماهی تیلاپیای خریداری‌شده توسط مردم را آب تشکیل می‌دهد!).

موضوع دیگر در  ماهی تیلاپیا بحث سایز آن است؛ ماهی‌های درشت‌تر به آمریکا می‌روند البته آمریکایی‌ها تیلاپیا را از ویتنام وارد می‌کنند و از چین وارداتی را در این رابطه انجام نمی‌دهند همچنین ماهی تیلاپیا در بهترین شرایط مزه‌ای مانند مزه مرغ دارد اما باید به نوع و محل واردات هم دقت کنیم؛ ببینیم اول چینی‌ها خودشان چه‌چیزی استفاده می‌کنند یا چه غذایی به ماهی‌ها می‌دهند.

تیلاپیا ماهی اقشار آپارتمان‌نشین

درباره چرایی وارد کردن ماهی تیلاپیا نیز باید به موضوعات مختلف پرداخت؛ در کشور ما همه چیز به‌عکس شده چرا که در همه دنیا، تیلاپیا ماهی فقرا است اما در کشور ما اغنیا آن را استفاده می‌کنند چرا که ماهی آپارتمانی محسوب می‌شود!

در کشور ما تیلاپیا ماهی آپارتمانی است؛ در حال حاضر خانمها دوست ندارند ماهی پاک کنند و این مهم در روند ورود ماهی تیلاپیا و خرید و فروش آن در کشور  اثر گذاشته است.

در شغل ماهی‌فروشی، اصطلاحاتی وجود دارد به‌عنوان نمونه سرخو را رنگ زیبایش می‌فروشد یا ماهی شیر را شکل و شمایلش می‌فروشد اما در تیلاپیا موضوع اتوکشیده بودن آن مطرح است و هیچ کس به مزه‌ بد آن توجهی ندارد.

 در برخی شهرها مانند بندرعباس شما حتی یک کیلو ماهی تیلاپیا نمی‌بینید بلکه ساکنان این منطقه به طعم و خاصیت ماهی توجه دارند اما افرادی که در شهروند این ماهی تیلاپیا را می‌خرند فقط می‌خواهند یک نوع ماهی خورده باشند! نباید مردم را به این سمت سوق دهیم که هر چیزی را خریداری کنند بلکه باید به مزه و خاصیت توجه داشته باشند.

کافی است فقط چراغ سبز از قشر تحصیلکرده و دامپزشکی یا شیلات صادر شود که این کار صورت گرفته است؛ یعنی به‌خاطر مشکل پولی ماهی تیلاپیا را وارد کردند و دیگر سود لازم برای برخی افراد حاصل شده است.

اما باید از مردم بپرسیم؛ "می‌خواهید تیلاپیا را جایگزین چه‌چیزی کنید؟"، ما مشکلات طعم، تنوع و قیمت نداریم بلکه موضوع دیگری مطرح است؛ در حال حاضر  90 درصد ماهی "کیلکای" کشور  به خوراک دامی اختصاص داده می‌شود در حالی که پروتئین و ارزش غذایی کیلکا بسیار بیشتر از ماهی تیلاپیا است و فقط چون ماهی کوچکی است و پاک کردن سختی دارد روی آن کار نکرده‌ایم.

در بحث فیله‌سازی و عمل‌آوری هم مشکل در تکنولوژی نیست چرا که تکنولوژی وجود دارد بلکه مشکل ما در گرانی تکنولوژی است؛ دستگاههای این فیله‌سازی بسیار گران است و حدود 300 هزار تا یک میلیون یورو باید برای آن پرداخت شود که اگر مورد استفاده قرار گیرد تأثیر بسزایی خواهد داشت؛ این دستگاهها به‌صورت تخصصی استخوان درون گوشت قزل‌آلا را می‌گیرند؛ به‌طور قطع ماهی تیلاپیا نه کیفیت بالاتری از ماهیهای تولیدی در داخل کشور دارد، نه مزه‌ای بالاتر از آنها و نه اینکه قیمتش قابل رقابت است.

آقای سرشار: قزل‌آلا دو سال قبل از ورود تیلاپیا بازار بسیار خوبی داشت و دغدغه ما تولید‌کنندگان رساندن این ماهی به بازار بود‌؛ اقبال خریدان و مردم نیز بسیار خوب بود.

مردم ماهی قزل‌آلا را زنده خریداری می‌کردند و اقبال آنها برای تهیه و مصرف آن بسیار بالا بود اما ماهی تیلاپیا که به‌قولی راحت‌الحلقوم است واردات بی‌رویه‌ای به کشور داشت و تأثیرات منفی را به‌بار آورد.

تسنیم: در مورد عوارض زیست‌محیطی ماهی تیلاپیا نیز در کشور توضیح دهید؛ کشورهای آلمان و نروژ چه برخوردی با ماهی تیلاپیا داشته‌اند؟

آقای فرهی: واردات تیلاپیا در آغاز با هدف نقد کردن پولی که از چین طلب داشتیم، آغاز شد ضمن اینکه ما در حدود 22 هزار تُن میگو به چین صادر می‌کنیم که می‌توان به مردم آموزش دهیم که با طعم‌دهی مناسب از میگوهای تولیدی خودمان استفاده کنند.

 میگوی ایران هم البته جزو میگوهای طعم ویژه دنیا است؛ به‌جای صادر کردن میگو به چین و اینکه آنها پول ما را ندهند و جای آن ماهی تیلاپیا خریداری کنیم، بهتر است این محصول پراستفاده در داخل مصرف شود؛ در هر صورت قیمت میگوی فرآوری‌شده از تیلاپیا هم ارزان‌تر است و این محصول بسیار پرخاصیت برای مردم هم اقتصادی‌تر است.

آقای فلاح: قیمت میگو به سایز آن نیز بستگی دارد؛ میگوی پلویی و شاه‌میگو هم وجود دارد و انواع مختلفی در بازار است.

آقای فرهی: شیلات اگر می‌خواهد مصرف آبزی را در کشور بالا ببرد و شعار اصلی خود را در همین مبنا قرار داده و صدور مجوزها را به مصرف سرانه جهانی وصل کرده باید در فکر جذب بازار باشد یعنی می‌خواهد فردی را که ماهی نمی‌خورد یک‌شبه فردی ماهی‌دوست کند.

موضوع دیگر به سیاست‌گذاری ناصحیح بازمی‌گردد؛ با این نوع سیاست و برنامه‌ریزی، گرمابی‌کارها و خاویاری‌ها تحت تأثیر قرار گرفته‌اند؛ در گذشته صف طولانی برای تهیه قزل‌آلا می‌بستند اما در حال حاضر تولیدها نصف شده و مشکل فروش وجود دارد که این نشانه سیاست‌گذاری نادرست در این حوزه است.

مهمترین بهانه شیلات هم این است که می‌گوید ما با استاندارد جهانی فاصله داریم‌؛ خب، آیا شما می‌خواهید با زور این را به مردم بدهید؟ یا به‌دنبال خارج کردن افراد دیگر از گردونه هستید؟

آقای فلاح: در حقیقت ماهی تیلاپیا، ژئوپولیتیک جغرافیایی، تغذیه و سیاست ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ ببینید، یک چیزی را جایگزین می‌کنیم اما از آن طرف منابع خود را نابود خواهیم کرد؛ ویروس تیلاپیا که آمده، کشنده و نابود‌کننده مزارع است که باید دقت شود.

متأسفانه ناگهان زحمت و هزینه‌ای انجام شد و سرمایه مملکت را به چینی‌ها دادند و تولید مصرف سرانه را به 20 کیلو تبدیل کردند که باید پرسید چگونه می‌خواهند جواب لازم را ارائه دهند ضمن اینکه با واردات ماهی تیلاپیا بر ذائقه مردم هم اثر گذاشته‌اند یعنی عملاً در آینده مسائل سیاسی‌مان تأثیر دارد؛ باید بدانیم که خیلی چیزها را به‌خاطر ماهی تیلاپیا از دست داده‌ایم.

مصرف ماهی کیلکا باید انسانی شود

تلاش ما باید در حال حاضر به‌گونه‌ای باشد که ماهی کیلکا را بین مردم جا بیندازیم؛ به‌عنوان مثال 95 درصد مصرف دامی را انسانی کنیم؛ این موضوع باید با آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی انجام شود.

آقای فرهی: اگر مردم ما ماهی تیلاپیا را به‌دلیل آماده‌خوری و فیله بودن مصرف می‌کنند و به آن گرایش پیدا کرده‌اند، باید پرسید چرا این اتفاق افتاده است.

در این مورد باید گفت که سازمان شیلات ایران مجوز واردات را در اختیار فرآوری‌کاران قرار داده است؛ تعریف از فرآوری‌کاران این است که به کسانی گفته می‌شود که ماهی صیدشده از دریا را تبدیل به فیله می‌کنند یا حتی محصولات نیمه‌پخته‌شده مانند ناگتها یا ... را تولید می‌کنند.

اما در حال حاضر این صنایع فرآوری به‌دلیل سود سرشار، عدم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای خریداری نکردن ماشین‌آلات به واردات روی آورده‌اند و اجازه انحصاری آن را هم دریافت کرده‌اند.

این واردکنندگان نیز بسته‌های 12کیلویی منجمد ماهی تیلاپیا را به 600گرمی تبدیل می‌کنند و جالب است که اگر تاریخ مصرف آن گذشته هم باشد، شما نمی‌توانید متوجه آن شوید چون تغییر بسته‌بندی اینجا داده شده است؛ به‌عنوان مثال می‌توانند چند بار تاریخ را عوض کنند!

چرایی اجازه واردات ماهی تیلاپیا به کشور

آقای فلاح: به‌عنوان نمونه، دامپزشکی در سالهای گذشته اجازه نمی‌داد فیله وارد کشور شود؛ نمی‌دانیم چرا اجازه واردات ماهی تیلاپیا را اعلام کرد، مثلاً می‌خواستیم فیله‌ماهی هوکی را وارد کشور کنیم اما نمی‌دانیم چرا اجازه این کار را برای تیلاپیا صادر کرده‌اند.

آقای فرهی: در مورد تعرفه‌ها هم تغییرات را شاهدیم مثلاً از نظر اقتصادی تعرفه ماهی تیلاپیای فرآوری‌نشده 7 درصد است اما تعرفه تیلاپیای فرآوری‌شده بالای 40 درصد است؛ اینکه چرا ماهی تیلاپیای فرآوری‌نشده با تعرفه 7 درصد، وارد می‌شود، باید بررسی شود.

علت این مسئله آن است که ماشین‌آلات فرآوری در کشور وجود ندارد و سایر مشکلات نظیر ضایعات نیز ایجاد می‌شود؛ به‌نوعی مجوزها کار را به‌سمت قاچاق این محصول هم هدایت کرده است ضمن اینکه معتقدیم تیلاپیای موجود در باراز 10 هزار تُن که شیلات می‌گوید، نیست و برای آن سند داریم؛ شما مغازه‌‌های فروش ماهی را رصد کنید ببینید چه‌مقداری قزل یا تیلاپیا در آنها وجود دارد.

وجود تیلاپیا در یخچال بستنی مناطق روستایی

متأسفانه در روستاها هم در یخچال بستنی، ماهی تیلاپیا برای فروش وجود دارد!! که نشان‌دهنده وجود آن در همه فروشگاههای کشور  است؛ قاچاق سنگینی در این حوزه وجود دارد و مدارک آن را هم در اختیار داریم.

اذعان چینی‌ها به فروش 43هزار تُن تیلاپیا به ایران

به‌عنوان مثال خود کشور چین می‌گوید "43هزار تن تیلاپیا به ایران فروخته‌ایم" اما در داخل گفته می‌شود 10 هزار تن واردات ماهی تیلاپیا به کشور داشته‌ایم!

آقای فلاح: عمده ماهی‌های تیلاپیای چینی موجود در بازار از کشور امارات وارد ایران می‌شود یعنی این ماهی در امارات لیست می‌شود که مبلغی هم به همین خاطر به آن اضافه خواهد شد.

آقای فرهی: باید به مجوز واردات ماهی تیلاپیای چینی و شرایط ورود آن به کشور دقت شود حتی شیلات در پاسخ به این پرسش که چرا واردات تیلاپیا بیش از 10 هزار تُن است تأکید می‌کند که  مسئول واردات قاچاق این ماهی‌ها نیست! در حالی که باید بدانیم این جنسهای قاچاق (ماهی‌های تیلاپیا) از مبادی قانونی وارد کشور می‌شود و باید با افراد خاطی برخورد جدی صورت گیرد.

متأسفانه ذائقه مردم را با ماهی تیلاپیا عوض کرده‌اند البته این جریان به‌دنبال اخذ مجوز از سازمان محیط زیست و دستگاههای مربوطه برای تولید آن در داخل کشور هم هستند.

برای واردات تیلاپیا ذائقه‌سنجی و توجیه اقتصادی نشده

خانم ندوشن: اصل موضوع واردات ماهی تیلاپیای چینی صحیح نبوده چرا که ذائقه‌سنجی و توجیه اقتصادی انجام نگرفت و این ماهی به هیچ عنوان ارزش غذایی مناسبی ندارد! به‌عنوان نمونه برخی کشورهای جهان منبع پروتئینی تازه‌ای را  برای مردم خود وارد می‌کنند و ذائقه مردم‌شان  را تغییر می‌دهند اما ماهی تیلاپیا نه پروتئین لازم را دارد و نه طعم آن  مناسب است که در هر حال دلایل قابل قبولی برای واردات آن وجود ندارد.

واردات ماهی‌های تیلاپیا به کشور یکی از بدترین تصمیم‌گیری‌ها بوده زیرا فلسفه اقتصادی و فرهنگی پشت آن وجود نداشته است اما پرورش و تولید آن در داخل به‌مراتب تصمیمی غلط‌تر و نامناسب‌تر خواهد بود.

متأسفانه توجیه مسئولان ذی‌ربط برای پرورش ماهی تیلاپیا به‌بهانه اشتغالزایی و اشتغال‌سازی است که باید متولیان امر به‌جای برنامه‌ریزی برای پرورش تیلاپیا در داخل، اشتغال از بین رفته در حوزه آبزی‌پروری را بازگردانند.

مسئولان ذی‌ربط باید توجه داشته باشند که کمبود منابع آبی در داخل وجود دارد و با همین میزان آب موجود نیز تولیدکنندگان ما از گردونه خارج می‌شوند که باید این مسائل و دغدغه‌‌ها رفع شود.

مجوز تولید تیلاپیا باعث نابودی اشتغالزایی می‌شود

اگر سازمان محیط زیست هم در همین مقاومت اندک خود  شکست را پذیرا شود و مجوزهای لازم برای تولید و پرورش تیلاپیا را صادر کند تمامی اشتغالزایی در حوزه تولیدکنندگان ماهی نابود خواهد شد.

هزینه تولید تیلاپیا گران‌تر از واردات آن تمام می‌شود

اشتغالزایی به‌جای واردات تنها توجیه و بهانه برای پرورش‌دهندگان و تولیدکنندگان ماهی تیلاپیا  است در صورتی که باید گفت هرگز نمی‌توانیم با قیمت کشور چین و با چنین ظاهری محصول تیلاپیا را تحویل مردم دهیم چرا که نیروی انسانی ما گران است و هزینه‌های ما نیز در این رابطه سنگین خواهد بود؛ یعنی تولید ماهی در کشور ما پرهزینه است اما در هر حال تلاش شیلات برای پرورش و تولید این نوع ماهی نیز بحث‌برانگیز و قابل تأمل است.

آقای فلاح: فشارها برای تولید و پرورش ماهی تیلاپیا از سوی جریانات مختلف انجام می‌گیرد؛ یعنی چند شرکت به‌دنبال اجرای این اقدامات هستند؛ شرکتهایی که به‌عنوان فروش خدمات مهندسی، تجهیزات و بچه‌ماهی فعال هستند و  حتی ریشه‌ در شیلات کشور دارند، این افراد و جریان‌ها دنبال فروش داروها و فروش بچه‌ماهی هستند که باید نسبت به عملکرد آنها دقت صورت گیرد.

اما جایگزینی تیلاپیا به‌جای قزل‌آلا در ادارات دولتی نیز روند جالبی دارد چرا که طبق مصوبه دولت همه کارمندان باید هفته‌ای یک مرتبه به‌میزان 300 گرم از خوراک ماهی استفاده می‌کردند که به‌دلیل افزایش وزن قزل‌آلا به یک کیلو و وجود تیلاپیای 300گرمی، این ماهی بر سر سفره کارمندان ادارات جای گرفت و ضرری بالا به تولید‌کنندگان قزل‌آلا هم وارد آمد.

یکی دیگر  از دلایل ورود ماهی تیلاپیا به ادارات نقش آشپزها در پخت‌و‌پز این محصول بود، به‌نوعی این افراد خوراک ماهی تیلاپیا را به‌دلیل راحت‌تر بودن بین کارمندان جا انداختند و این محصول به‌صورت هفتگی در سبد غذایی آنها جای گرفت.

آقای فرهی: اگر مردم بدانند با مصرف ماهی تیلاپیا چه بلایی بر سرشان می‌آید دیگر از آن استفاده نخواهند کرد.

تسنیم: با توجه به برخی مشکلاتی که در ماهی وارداتی تیلاپیا وجود دارد، آلودگی فیله‌های تیلاپیا چقدر در سلامت مصرف‌کنندگان اثرگذار است؟

خانم ندوشن: در همه بسته‌بندیها تاریخ بسته‌بندی با تاریخ صید (تاریخ ورود به کشور) تفاوت دارد؛ اگر صداقت در این رابطه وجود داشته باشد حتی بین تاریخ بسته‌بندی تا تاریخ صید سه ماه و بیشتر فاصله وجود دارد.

تفاوت در تاریخ ورود تیلاپیا‌ها و تاریخ درج برای مشتری

بین تاریخ صید (تاریخ ورود به کشور) و روز بسته‌بندی هم دو نوع تاریخ است که شامل دو تا سه ماه می‌شود ضمن اینکه تاریخ انقضا هم بر اساس تاریخ بسته‌بندی درج می‌شود، تاریخ صید هم با تاریخ صید واقعی متفاوت است و این ماهی‌ها در حقیقت به‌صورت منجمد وارد می‌شوند که باید به تاریخ آنها دقت جدی شود؛ این تاریخها که روی بسته‌بندی درج شده باید ذهن مخاطب را درگیر کند.

اما برای اسیدهای چرب ماهی تیلاپیای وارداتی نیز تحقیقات جامعی صورت گرفته که نمونه بارز آن یک مقاله انگلیسی است که به‌صورت بی‌طرفانه این تحقیقات را انجام داده و تیلاپیا را بدترین نوع ماهی معرفی کرده است.

در این تحقیق کارشناسی حدود 30 نوع ماهی تیلاپیا از لحاظ  اسیدهای چرب مورد بررسی قرار گرفته‌‌اند و در نهایت تأکید شده که ماهی تیلاپیا به‌دلیل سریع‌الرشد بودن و مصرف همه نوع غذا، مشکلاتی را در اسیدهای چرب دارد.

ماهی تیلاپیا در کشورهای مختلفی مصرف می‌شود اما باید بدانیم که این ماهی به چه قشری از جامعه ارائه می‌شود به‌عنوان مثال اگر در کشوری غیر از ایران ماهی تیلاپیا وارد می‌شود به محلی خاص و برای اقشاری خاص مصرف می‌شود و مردم نسبت به مسائل آن  کاملاً آگاهی دارند چرا که واردکنندگان بابت این محصول به مردم دروغ نمی‌گویند؛ در کشورهای مصرف‌کننده ماهی تیلاپیا این محصول را با دروغ یا قرمز کردن و آب بستن به فروش نمی‌رسانند.

ایران رتبه دوم مصرف ماهی‌های تیلاپیا در جهان!

آقای فرهی: آمریکا با 300 میلیون جمعیت به‌عنوان نخستین  مصرف‌کننده ماهی تیلاپیا در دنیا شناخته شده و البته این کشور ماهی تیلاپیای خود را از چین تأمین نمی‌کند و رتبه دوم بالاترین میزان مصرف نیز به ایران اختصاص دارد؛ در هر صورت باید به نوع جمعیت، تعداد آن و کیفیت محصول نیز توجه شود.

آقای فلاح: تیلاپیایی موجود در آمریکا در مکزیک تولید می‌شود و مردم هم آن مصرف نمی‌کنند بلکه غالباً این نوع ماهی در برخی رستورانهای این کشور و بیشتر به توریستها داده می‌شود.

میزان اقبال مردم یک منطقه به ماهی تیلاپیا هم حائز اهمیت است به‌عنوان نمونه یک نفر ساکن بندرعباس یا بوشهر ماهی تیلاپیا را استفاده نمی‌کند بلکه غالباً کارگران یا مسافران از آن بهره می‌گیرند؛ متأسفانه در شهرهای غیرساحلی و کلان‌شهرهایی مانند تهران ماهی تیلاپیا را بیشتر مصرف می‌کنند و  قشر آپارتمان‌نشین نیز اکثریت خواهان این ماهی هستند.

ماهی تیلاپیا در اکثر فروشگاههای ما یا حتی در یخچال بستنی روستاها هم  دیده می‌شود اما شما در هیچ یک از فروشگاهها و مراکز خرید کشورهای اروپایی ماهی تیلاپیا را مشاهده نمی‌کنید!

ببینید! کیفیت ماهی تیلاپیا در برخی کشورها بالاتر می‌رود چرا که غذای گوشتی به تیلاپیا و ماهی‌ها می‌دهند بنابراین کیفیت ماهی چه تیلاپیا و... افزایش می‌یابد که در این رابطه باید پرسید که ما چه تیلاپیایی را از چین وارد می‌کنیم یا به‌دنبال تولید چه نوع تیلاپیایی هستیم.

تیلاپیا در دمای 14درجه به پایین زنده نمی‌ماند

در مورد ماهی تیلاپیا هم باید گفت که این نوع از موجودات  در یک دمای مشخص زندگی می‌کنند و اگر تغییرات دمایی ایجاد شود از بین می‌روند؛ ماهی تیلاپیا در دمای 14 درجه به پایین زنده نمی‌ماند، بنابراین باید از مسئولانی که در فکر تولید این ماهی هستند بپرسیم که کجای کشور دمایی بالای 14 درجه در تمام طول سال دارد!

مجوز تولید تیلاپیا قطعاً در استان یزد هم رد می‌شود چرا که در برخی ایام‌ سرما و کاهش دما به این منطقه هم می‌رسد؛ کشور ما برای تولید ماهی تیلاپیا متفاوت است و باید ظرفیتهای آن سنجیده شود؛ ما کشوری حاره‌ای نیستیم و نمی‌توانیم این نوع محصولات را تولید کنیم.

در کشورهای دیگر نظیر کانادا که تیلاپیا را تولید می‌کنند از روشهای مختلفی بهره می‌برند که نمونه بارز آن استفاده از آب گرم پایین نیروگاهها و ایزوله کردن محیط پیرامونی بوده است.

خانم ندوشن: همچنین ما برای تولید و پرورش ماهی تیلاپیا هیچ گونه توجیهی نداریم که البته این اصرار برای تولید را هم متوجه نمی‌شویم؛ برخی افراد که با توجیه اشتغالزایی به‌دنبال پرورش و تولید هستند باید توجه داشته باشند که ماهی تیلاپیا بومی کشور محسوب نمی‌شود و هیچ توجیهی در پرورش آن وجود ندارد و حتی امکان اکولوژیک منطقه‌ای برای آن وجود نخواهد داشت.

ماهی تیلاپیا تالابها و اکوسیستم را از بین می‌برد

متأسفانه ماهی تیلاپیا بسیار مقاوم است و به‌سرعت به سن بلوغ می‌رسد، این آبزی به هیچ عنوان سایز نمی‌گیرد و فضای زیست‌محیطی یا اکوسیستم را از بین می‌برد، اگر این ماهی به تالابها و اکوسیستمها ریخته شود، بدون اغراق تمامی ماهی‌های آن اکوسیستم را از بین می‌برد.

 این ماهی به‌دلیل همین مقاوم بودن دارای بسترهای مناسبی برای انواع ویروسها و باکتریها است یعنی خود آنها زنده می‌مانند اما ویروسها را به دیگر آبزیان انتقال می‌دهند.

همه‌چیز‌خوار بودن، سرعت رشد بالا، سایز نگرفتن و سن تکثیر ماهی‌های تیلاپیا به‌نوعی فاجعه‌آفرین برای محیط زیست کشور محسوب می‌شود.

تسنیم: آیا در حال حاضر کشورمان و مناطقی مانند کارون به ماهی تیلاپیا آلوده شده است؟

دکتر ندوشن: بله؛ کارون و شادگان به ماهی تیلاپیا آلوده شده است.

تسنیم: البته شنیده شده که نام گونه‌ای که در کارون وجود دارد زیلی (موزامبیکی) است؟

بله؛ این نوع از تیلاپیاها بسیار مقاوم و مهاجم‌تر است.

تسنیم: آیا راهکاری برای از بین بردن این آلودگی در کارون وجود دارد؟

راهکار از بین بردن تیلاپیاها مبارزه بیولوژیکی است

آقای فلاح: فقط می‌توان مبارزه بیولوژیکی انجام داد یعنی به‌عنوان مثال باید از دشمن طبیعی برای مبارزه با آنها استفاده کرد که یکی از دشمن‌های طبیعی تیلاپیاها سرمای هوا است؛ راهکار دیگر برای از بین بردن این ماهی‌ها شوک الکتریکی است اما این برنامه‌ریزی به بقیه گونه‌ها آسیب خواهد زد.

اما در مورد ورود تیلاپیا و اینکه برخی مسئولان ذی‌ربط بر تولید آن تأکید کرده‌اند نیز دلایل مختلفی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها شوک تبلیغاتی از سوی شیلات است یعنی این سازمان به‌دنبال بمب تبلیغاتی برای خود می‌گردد که نام این بمب تبلیغاتی ماهی تیلاپیا است.

خانم ندوشن: بله، فرمایش آقای فلاح  درباره عملکرد سازمان شیلات صحیح است؛ شیلات به‌دنبال بمب تبلیغاتی است؛ باید درباره این عملکرد سازمان پرسشهایی مطرح شود یعنی اینکه؛ چرا خودمان در داخل روی قزل‌آلا اصلاح ژن انجام نمی‌دهیم تا تخم چشم‌زده وارد نشود و چرا سازمان شیلات به تحقیقات در این رابطه توجه جدی ندارد؟!

آقای فرهی: دو  انحراف در بحث شیلات وجود دارد، یکی بحث اشتغال‌سازی است یعنی بعد از سالهای جنگ تحمیلی موضوع اشتغال بیشتر برجسته شد به هیچ عنوان نگفتند که مبنا و پایه این اشتغال‌سازی چه‌چیزی است و باید روی موضوع اشتغال و اشتغال‌سازی دقت شود.

سؤال دیگر این است که؛ چرا نتوانسته‌ایم اشتغال پایدار ایجاد کنیم یعنی چرا 60درصد تولید‌کننده قزل‌آلاهای کشور از بین رفته‌اند؟ مگر یک روز برای اشتغالزایی مجوز نداده بودند؟

بیکاری بسیاری از تولیدکنندگان قزل‌آلا

در حال حاضر 60 درصد قزل‌آلاها و تولیدات آن از بین رفته و نیروهای بسیاری بیکار شده‌اند که در این میان برخی افراد به زندان رفته‌اند و بعضی هم خودکشی کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: صنعت پرورش «قزل‌آلای» کشور در آستانه ورشکستگی/ پرورش قزل‌آلا به‌شیوه‌‌ دهه 40

آقای فلاح: حدود سه سال است که محصولات خود را 30 درصد زیر قیمت تمام‌شده به فروش می‌رسانیم و این یک مشکل جدی در اشتغال محسوب می‌شود.

آقای سرشار: بنده نیز تعدادی از نیروهای بیمه‌شده خود را در مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلای خود کاهش داده‌ام که ناشی از مسائل ذکرشده در حوزه  تولید است.

آقای فرهی: اگر شیلات دنبال اشتغال‌سازی است ابتدا باید اشتغال موجود را نجات دهند؛ باید پرسید آیا مبنای اشتغال‌سازی فقط صدور پروانه است؛ باید به تولید‌کنندگان هم توجه جدی شود چرا که تولید‌کننده قزل‌آلا به‌دلیل دمای آب نمی‌تواند ماهی تیلاپیا تولید کند.

از طرفی مسئولان در توجیه عملکرد خود برای تولید می‌گویند که ذائقه تیلاپیا‌خور، تیلاپیا است و ذائقه قزل‌آلا‌خور نیز قزل‌آلا است! اما باید در پاسخ آنها تأکید کرد که پس چرا ما به‌عنوان تولید‌کننده نمی‌توانیم ماهی قزل‌آلا را به‌فروش برسانیم اما تیلاپیای آلوده و فاقد ارزش غذایی به فروش می‌رسد!

یکی دیگر از اشکالات و مسائل بسیار تأسف‌بار به صحبتهای متولیان شیلات در عرصه تولید بازمی‌گردد؛ آنها با افتخار می‌گویند که ایران رتبه نخست تولید در آبهای شیرین را کسب کرده در صورتی که تمامی کشورهای دنیا این موضوع را جزو افتخارات نمی‌دانند بلکه این رویه یکی از فجایع در تولید محسوب می‌شود.

شیلات با این سیاست و با دست خود، تمام آبهای شیرین کشور را آلوده کرده‌ و تحویل مردم داده؛ چرا ما منابع آبی خود را آلوده می‌کنیم و محیط زیست را به‌سمت آلودگی می‌کشانیم؛ با این رفتارها در تولید با آبهای شیرین با شیوه تولید فعلی و بی‌بهره از تکنولوژی و بدون بهره‌وری به‌طور حتم امنیت آبی خود را از بین خواهیم برد.

چرا نمی‌توانیم صادرات ماهی‌ها را انجام دهیم و چرا این مردم باید تیلاپیا مصرف کنند؟ باید مسئولان ذی‌ربط در حوزه شیلات به این مسائل پاسخ دهند.

آقای فلاح: در حوزه مجوزها نیز باید دقت شود، هر داوطلبی که برای مجوز مراجعه می‌کند به او بابت 50 لیتر آب 10 تُن مجوز می‌دهند! در حالی که اعطای مجوزهای خرد، سیاستی غلط است.

آقای فرهی: وقتی در کشوری مانند آلمان با 15 لیتر آب 600 تُن قز‌ل‌آلا تولید ‌می‌کنند، پس این کار شدنی است؛ عملکرد شیلات در بهره‌وری باید مورد بررسی قرار گیرد و نفر اول شدن تولید در آبهای شیرین با رویه غلط فعلی، خیانت است.

تسنیم: وقتی در آبهای شیرین مجوز پرورش ماهی داده می‌شود، این کار چه عواقب زیست‌محیطی به‌دنبال دارد؟

خانم ندوشن: با این مجوز، مستقیماً آب را آلوده می‌کنیم؛ برخی بیماری‌ها و آلودگی‌ها از طریق این آب به کارگاههای دیگر منتقل می‌شود و به‌طور حتم زیستمندان اکوسیستم هم از بین می‌روند.

آقای قربانی: حتی آنتی‌بیوتیک‌هایی که به ماهی داده می‌شود هم مشکل‌ساز خواهد بود و باکتری‌ها در آب رشد می‌کنند که این کار باعث بروز مسائل برای ماهی‌های بومی هم می‌شود.

استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در پرورش ماهی‌ در دنیا ممنوع است

در دنیا استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها ممنوع شده یعنی در کشورهای مختلف آنتی‌بیوتیک اختصاصی برای ماهی نداریم؛ متأسفانه ما بزرگترین مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک در پرورش ماهی هستیم که عوارض زیادی به‌دنبال دارد؛ در دنیا مواد ضدعفونی و آنتی‌بیوتیک را حذف کرده‌اند اما این امر در ایران متفاوت است و باید در این رابطه توجه جدی صورت گیرد.

پایان بخش سوم ... .